البته نوشته خانم لمبه تا جائی حقیقت است. اینکه امان الله خان دچاراشتباه شده ویا کمبودی هایی داشته، هیچ انسانی دردنیایافت نمیشودکه ازاشتباه خالی باشد. اما اگردرکلیت بررسی کنیم، امان الله خان یک شخص وطن پرست ومترقی بود. اگرپدرکشته یا کاکابه مشوره همان مشروطه خواهان بوده است. ازهمه مهمتروقابل احترام برای امان الله خان محمد ولی خان دروازی بود. برنامه های امان الله تا آخرین لویه جرگه پغمان مترقی وانسانی بود. وقتی درمحاصره وفشاردشمنان قرارگرفت عقب نشینی کرد که با این عقب نشینی دوستان مشروطه خواه خودرا آزرده ساخت. بعد یک مشت جاسوسان انگلیس دوروبرش را گرفته مشوره های خائینانه ولی ازموضع ظاهراً دوستی میدادند. اما درکلیت امان الله خان یک جوان مترقی ووطن پرست بود وشایسته احترام ودرتاریخ 250 ساله هم شاه مساعد به ترقی وپیشرفت هم او بود.
ولی قضاوت لمبه درمورد مسعودمنصفانه نیست. مسعودواقعاً یک وطن پرست بود اما دراحاطه دزدان.همان دستهای که امان الله خان را بیروان کرد همان دستها مسعودرا به حاشیه راند وبعد هم ترورش کردند. تبارگرایی واقعاً دشمنی با ملی گرایی ومنافع ملی است. ملی گرایی درنظرداشت منافع کل ملت است نه این یا آن قوم. درشرایط کنونی همان طوری که جمهوری ریاستی هیچ دردی را دوا نمیکند، فدرالیسم هم هیچگونه چاره سازنیست. چون درک مردم ازمنافع وجایگاه شان دریک جامعه تعین کننده است. همان طوری که ریاستی یک زندان فساد درسطح بزرگتراست، فدرالیسم زندانهای کوچکی برای مردم بیش نیست. چون درفدرالیسم هم همان قلدران بی فرهنگ حاکم اند، که درشرایط فعلی یک بی فرهنگ بزرگتر بی اراده. چاره همه دردها سطح بلند درک مردم ازحقوق ومسئولیتهای شان واینکه بدانند که رای شان درسرنوشت شان چه اهمیت دارد؟ لمبه هم درمخاطب قراردادن باید همه هم نظربا یک فرد نداند. من جریان ستم ملی را میدانم که درگذشته ها هرگزرهبران آن گروه اینگونه نظرنداشتند. فقط برابری ملی وشهروندی میخواستند ودررهبری آهنها پشتون هم وجود داشت. پشتون قندهاری اصیل. درک غلط افراد سبب انعکاس این نظرمنفی شد که گویا ستمی ها ضد پشتون اند. هرگزضد پشتون نبودند. آنها اندیشه حتی فراملی داشتند، فقط ضد تبعیض حاکم دردستگاه دولت بودند. پس نباید با یک تیرهمه را هدف گرفت. من شخصاً دشنامهای پدرام را اگرگفته باشد مذموم ونادرست ومخالف با شأن وتباریک روشنفکری مثل پدرام میدانم وهم اومدعی شد که من دشنام ندادم صدای مرا ساختند، واژه ها را ازحرفهای دیگرمن گرفتند. بهرحال من ازامان الله خان با قدردانی یاد میکنم. وحبیب الله وملا عمرهم دریک ردیف نمیدانم وحرکت اورا جنبش دهقانی نمیدانم. جنبش دهقانی یک حرکت برخاسته ازستم طبقاتی است. درحالی نظام حبیب الله چنین ترکیب نداشت. اما عیاروکاکه بود ونمک شناس. پس امید وارم که دربحثها باید طرف کسی باشد که حرف قابل نقد گفته است. نباید بخاطریک شخص یک قوم یا منطقه را دشنام وناسزا بگوئیم.
البته نوشته خانم لمبه تا جائی حقیقت است. اینکه امان الله خان دچاراشتباه شده ویا کمبودی هایی داشته، هیچ انسانی دردنیایافت نمیشودکه ازاشتباه خالی باشد. اما اگردرکلیت بررسی کنیم، امان الله خان یک شخص وطن پرست ومترقی بود. اگرپدرکشته یا کاکابه مشوره همان مشروطه خواهان بوده است. ازهمه مهمتروقابل احترام برای امان الله خان محمد ولی خان دروازی بود. برنامه های امان الله تا آخرین لویه جرگه پغمان مترقی وانسانی بود. وقتی درمحاصره وفشاردشمنان قرارگرفت عقب نشینی کرد که با این عقب نشینی دوستان مشروطه خواه خودرا آزرده ساخت. بعد یک مشت جاسوسان انگلیس دوروبرش را گرفته مشوره های خائینانه ولی ازموضع ظاهراً دوستی میدادند. اما درکلیت امان الله خان یک جوان مترقی ووطن پرست بود وشایسته احترام ودرتاریخ 250 ساله هم شاه مساعد به ترقی وپیشرفت هم او بود.
ولی قضاوت لمبه درمورد مسعودمنصفانه نیست. مسعودواقعاً یک وطن پرست بود اما دراحاطه دزدان.همان دستهای که امان الله خان را بیروان کرد همان دستها مسعودرا به حاشیه راند وبعد هم ترورش کردند. تبارگرایی واقعاً دشمنی با ملی گرایی ومنافع ملی است. ملی گرایی درنظرداشت منافع کل ملت است نه این یا آن قوم. درشرایط کنونی همان طوری که جمهوری ریاستی هیچ دردی را دوا نمیکند، فدرالیسم هم هیچگونه چاره سازنیست. چون درک مردم ازمنافع وجایگاه شان دریک جامعه تعین کننده است. همان طوری که ریاستی یک زندان فساد درسطح بزرگتراست، فدرالیسم زندانهای کوچکی برای مردم بیش نیست. چون درفدرالیسم هم همان قلدران بی فرهنگ حاکم اند، که درشرایط فعلی یک بی فرهنگ بزرگتر بی اراده. چاره همه دردها سطح بلند درک مردم ازحقوق ومسئولیتهای شان واینکه بدانند که رای شان درسرنوشت شان چه اهمیت دارد؟ لمبه هم درمخاطب قراردادن باید همه هم نظربا یک فرد نداند. من جریان ستم ملی را میدانم که درگذشته ها هرگزرهبران آن گروه اینگونه نظرنداشتند. فقط برابری ملی وشهروندی میخواستند ودررهبری آهنها پشتون هم وجود داشت. پشتون قندهاری اصیل. درک غلط افراد سبب انعکاس این نظرمنفی شد که گویا ستمی ها ضد پشتون اند. هرگزضد پشتون نبودند. آنها اندیشه حتی فراملی داشتند، فقط ضد تبعیض حاکم دردستگاه دولت بودند. پس نباید با یک تیرهمه را هدف گرفت. من شخصاً دشنامهای پدرام را اگرگفته باشد مذموم ونادرست ومخالف با شأن وتباریک روشنفکری مثل پدرام میدانم وهم اومدعی شد که من دشنام ندادم صدای مرا ساختند، واژه ها را ازحرفهای دیگرمن گرفتند. بهرحال من ازامان الله خان با قدردانی یاد میکنم. وحبیب الله وملا عمرهم دریک ردیف نمیدانم وحرکت اورا جنبش دهقانی نمیدانم. جنبش دهقانی یک حرکت برخاسته ازستم طبقاتی است. درحالی نظام حبیب الله چنین ترکیب نداشت. اما عیاروکاکه بود ونمک شناس. پس امید وارم که دربحثها باید طرف کسی باشد که حرف قابل نقد گفته است. نباید بخاطریک شخص یک قوم یا منطقه را دشنام وناسزا بگوئیم.