دولت بیگ سلطان یکی از رهبران تاریخی و ملی ارزگان

از انجائیکه هزارستان یا غرجستان ازاوائیل سده ی نهم هجری , قمری ، سرزمين نسبتاً خود مختار بود ه که هر منطقه ی آن توسط رهبرانی بنام های سلطان , میر , بیگ ,خان و بزرگان قومی هزاره اداره و رهبری میشدند که اولین حکومت مستقل مردم هزاره سلسله ی امرای ارغونیه برهبری امیر ذوالنون ارغون از طایفه ارغون از مغلان ایلخانی ایل ترخان که نخستین حاکم وامیر سلسله امرای ارغونیه در هزارستان بوده است.سلسله امرای ارغونیه توانست قلمرو خود را تا کابل , قند هار , سند وفراه توسعه دهد.

امرای ارغونیه مردمان دادگر, دانش پرور ,هنر دوست بودند وانها, مجمو عآ از سال 884 ,الی ,964,هجری قریب به هشتاد سال با سیا ست و فراست حکومت کردند و آنان از جمله نیاکان مردم هزاره بوده که در هزاره جات حکومت مستقل و دارای قلمرو وسیع را تشکیل و با درایت کامل اداره مینمو دند.حکومت امرای ارغونیه همزمان با دوره ای سلطان حسین بایقراء بوده است.

درزمان حكومت احمدشاه ابدالی ، نیز هزارستان، سرزمين نسبتاً خود مختار بود و توسط خوانين محلي هزاره اداره مي شد. در دوره ی حکومت امیر دوست محمد خان, ميريزدان بخش بهسودی تلاش كرد تا هزارستان را تحت اداره و رهبري واحد سياسی بياورد وبسياری از خوانين بهسود، باميان و دايزنگی را به نحوی مطيع و هماهنگ خود ساخت، واز دخالت های, عوامل حكومت كابل در ميان هزاره ها ,جلوگيری وماليات هزارستان را خود جمع آوری میکرد.

اما امير دوست محمد خان،با راه اندازی توطیه ی عهد شکنانه ميريزدان بخش بهسودی را به شهادت رسانید و هزارستان دوباره به كام پراكند ه گی و نا بسامانی سياسی فرو رفت . پیش از جنگ ده ساله ی امیرعبدالرحمان جابر،علیه مردم هزاره و قتل عام انان توسط وی,این سرزمين نسبتاً خود مختار بود و توسط خوانين وبزرگان محلي هزاره اداره مي شد.

بر اساس سنگ نوشته های که از دوران حکومت دولت بیگ سلطان از زادگاه اواز ولایت دایکندی بدست امده است, دولت بیگ سلطان یکی از چهره های تاریخی و ملی وازرهبران بزرگ وصاحب نام و قدرت مردم هزاره در اوائیل قرن یازدهم هجری , قمری بوده است که درساحات ارزگان و دیگر مناطق همجوار ان حکومت میکرده است . دولت بیگ سلطان سپاهی منظم جنگی ودوازده فرزند جوان ودلاورداشت که هر کدام ایشان رهبری سپاهی را به عهده داشتند و بخشی از قلمرو پدر را اداره میکردند.

دولت بیگ سلطان خود را نگهبان خاک ,جان , مال ونوامیس رعیت و مردم خویش میدانست ودر مقابل اقوام مهاجم که درطی جنگهای متعدد بخشی از سر زمین طوایف ارزگان را متصرف شده بودند او به زور شمشیر ومردانگی مهاجمان را از ان نواحی بیرون رانده و امنیت را درسراسر ارزگان برقرار ساخت.

مردم هزاره در گذشته به بزرگ ترین رهبر سیاسی شان سلطان میگفتند که در یک سنگ نوشته ی دیگر از دولت بیگ سلطان به عنوان السلطان ابن السلطان یاد شده است. دولت بیگ سلطان در تامین امنیت ابادانی و رفاه حال مردم سعی بلیغ داشته و قلعه های مستحکمی بنا نهاده اند.از جمله از قلعه ی دهنه ی ارخون در خاص ارزگان میتوان تذکر داد که به فرمان او این قلعه ساخته شده است.

دریک سنگ نوشته ی دیگر میخوانیم که :-

یکی از نامداران داشت دوران که نامش بود دولت بای سلطان

زفرزند مبارز, رو به میدان ده و دو داشت دولت بیگ سلطان

طبق روایات تاریخی یک بار شاه عباس اول صفوی در زمان نوجوانی وشهزادگی در زمانیکه درهرات حکومت داشت, به غرب هزارستان در ارزگان امده وبه دولت بیگ سلطان پناهنده شد واز او برای استر داد تاج وتخت موروثی خود کمک خواست و رهبر ارزگان ضمن استقبال گرم از شهزاده ی صفوی نیروی کمکی در اختیارش قرار داد و شهزاده ی موصوف بعد از رسیدن به قدرت و تصاحب تخت وتاج مساعدت دولت بیگ سلطان را فراموش نکرد ه و اورا به ایران دعوت نمود و مورد عنایت خاص قرار داد.

از جمله تاج پادشاهی قدیم ایران, یکدست قبای ابریشمی گران بها, شمشیر قیمتی ویک جلد قران خطی نفیسی که با اب طلا نوشته شده است که این قران تا هنوز نزد اخلاف او در دایکندی نگهداری میشود از طرف شاه صفوی برای دولت بیگ سلطان تحفه داده شد.دولت بیگ سلطان بدان مناسبت فی المجلس شعر ی گفت و مورد تحسین بیشتر قرار گرفت.

دولت بیگ سلطان در سال 1029 هجری , قمری چشم از جهان فروبست و بعد از او پسرش سعادت بیگ سلطان به رهبری مردم ارزگان رسید اخرین فرمانروای مقتدر از نسل او حسن سردار است که از خوانین مشهور و شجاع زمان خویش بود حسن سردار ششمین نسل از اخلاف دولت بیگ سلطان بود وی برادرخوانده ی وزیر یار محمد خان حاکم هرات ویکی از نزدیکان او بشمار میرفت.

حسن سردارسه هزار سواره نظام و نیروی پیاده داشت و بطور دوامدار در جنگ با فیروز کوهی ها و تایمنی ها بسر می برد و حملات متعدد و موفقانه ی برانان انجام داد. هنگامیکه سردار ابراهیم خان رهبر تایمنی غورات از سر زمینش بیرون رانده شد ,وی از حسن سردارکمک خواست و با کمک نظامی وی او توانست دوباره به رهبری تایمنی ها برسد. ابراهیم خان تایمنی در سال 1856 میلادی وفات نمود و پسر بزرگش غفور خان که شخص عصبی مزاج بود بجایش نشست.

گفته میشود که حسن سردار بنا بدعوت غفور خان جهت ملاقات با او در تیوره رفت ورهبر مردم ارزگان نظر به اعتماد ودوستی که با ابراهیم خان پدر غفور خان داشت با تعدادقلیلی همراهان مسلح بطرف تیوره عزیمت کرد اما دریک توطیه خائینانه او در سال 1860 میلادی توسط غفور خان فرزند ابراهیم خان تایمنی به قتل رسید.

حسن سردارچهارده فرزند داشت که هفت تن انان در مناطق مختلفی از غرب هزارستان حکومت های محلی داشتند و همه ی شان از برادر بزرگتر میر سلمان بیگ که بجای پدر نشسته بود اطاعت میکردند.میر سلمان بیگ تا سال1885 میلادی در قید حیات بوده است واز وی نیز 14 فرزند بجای ماند و هیچ کدام شان به رهبری کل نرسیدند.

زیرا بیشترفرزندان میر سلمان بیگ در جنگ ده ساله ی که امیر عبدالرحمن مستبد برعلیه مردم هزاره داشت همه ی آنان در جریان این جنگها به قتل رسیدند و یا دستگیر و زندانی شدندو بدین ترتیب فرمانروائی خاندان دولت بیگ سلطان در جریان نسل کشی مردم هزاره بوسیله ی امیر عبدالرحمن جلاد خاتمه داده شد.

شجره ی رهبران ارزگان از نسل دولت بیگ سلطان عبارت از, سعادت بیگ,زان بیگ,امام وردی بیگ,عنایت بیگ,زوراب

بیگ ,حسن سردار مقتول درسال 1860 میلادی,میر سلمان بیگ,میر بابا بیگ رهبرتخت وشینه,میرمحمد بیگ رهبر شیخ

میران,میر سلیمان بیگ رهبر منطقه بوجک ,میر محمد رضا بیگ رهبر گوهر گاه,میر یعقوب بیگ رهبر تلپیچ, دایکندی ارزگان بودند.

رویکردها;-

• رساله ی سیمای ارزگان ,چاپ ,سال , 2008 میلادی .

• ماهنامه فرهنگی , سیاسی,تاریخی و اجتماعی بامیان سال,دوم , سرطان ,سال , 1378 شمسی.

• از برخی مقالات صاحب قلم. – نهم- ماه – فبروری- سال - 2014