گنچ شایگان بیدل را هم زندانی ساخت

این گفتهء ماندگار از دکتر علی شریعتی است: «خدایا اندیشه ام را از شر عنادم نجات ده».‏

افغان بیدل دوستی بنام انجنیر صافی قسمیکه خود شان اعلان نمودند، انجمنی را در افغانستان ‏برای جمع آوری، طبع، تشریح و تبیین آثار بیدل تأسیس نموده اند و دارد در این عرصه زحمت ‏شبا روزی می کشند.‏

‏* اوشان در شب اول که از طرف برنامهء گنج شایگان دعوت شده بودند از تلاش های خود و ‏اهداف انجمن شان سخن گفتند. او از پراکندگی ، اشخاص بیدل شناس، انجمن های بیدل ‏شناسی و یا بیدل پژوهی در خارج که توسط بعضی از فرهیختگان راه اندازی شده است گله سر ‏دادند و هدف اولی خود را گرد آوری این اشخاص و نهاد ها عنوان نمودند.‏

‏* هدف دوم و در واقع هدف اساسی ایشان، محصور کردن بیدل به افغانستان امروزی ما بود. در ‏این زمینه از بیدل شناس های ایرانی و جهل و نادانی آنها در بیدل شناسی بسیار گفتند و مورد ‏تحسین ها و به به به!!! های خانوادهء گنج شایگان قرار گرفتند.‏

از گفته ها چنین معلوم می شد که: ایرانی ها دارند بیدل را هم از ما می گیرند، گفته های بیدل را ‏تحریف می کنند و از همه مهم اینکه آنها اصطلاحات بیدل را نمیدانند! چرا که بیدل ‏اصطلاحاتی دارد که خاصهء بعضی از محیط های دور افتیدهء افغانستان مثل بدخشان است.‏

‏* اوشان در راستای هدف اولی خود به زعم خود شان از بعضی دانشمندان بیدل شناس و عرفای ‏افغانی که در برون مرز به بیدل خدمت می کنند و اشتغال دارند، نام بردند.‏

‏* این بینده فقیر نبشته های اکثر این دانشمندان را که انجنیر صاحب صافی یاد آور شدند از خیر ‏سر انترنت خوانده ام و بعضی از ایشان ار از نزدیک می شناسم.‏

در میان همهء این افراد که انجنیر صاحب نام بردند به جز از حیدری وجودی و استاد محمد الله ‏ناقد که فعلا در ناروی سکونت دارند، باقی دیگران؛ در مقدمات چند علم ضروری را که برای ‏دانستن عمق اشعار بیدل لازمی است و همان ادبیات فارسی، ادبیات عربی و اصطلاحات شرعی ‏و فقهی و تصوف باشد داخل نشده اند از آن خبری ندارند. ‏
من با این اقدام جسورانه و این نوع تحکم و همچنان تشویق های کور کورانهء گنج شایگان از ‏تعجب وا ماندم. چون اکثر اشخاص نام برده از سواد اندکی برخوردار هستند، پس چگونه اینها ‏می خواهند مدرسهء علمی بیدل شناسی راه اندازند؟

در شب دوم هم یکی دو تن از این بیدل شناسان در گنج شایگان درفشانی میکردند دلیل عمدهء ‏این شب هم همان «بولانی» سنائی غزنوی بود. ‏

گنج شایگان به احترام ایشان لین های خود راقطع کرده بود! شاید از هشیاری زیاد، تا نشود کسی ‏یک مداخلهء علمی کند و یا این نظریه رابه نقد بکشد!‏

‏* علت این نوع مشاکل که در میان ما افغانها وجود دارد این است که؛ بیشتر افراد از روی علاقهء ‏شخصی تاریخچهء و زندگی بیدل را مطالعه کرده اند و شاید چند رساله را هم در تصوف دیده و ‏خوانده اند و در نهایت هم از محیط آزاد و بی پرسان غرب به اندکی شهرت رسیده باند، بیدل ‏شناس معرفی شده اند.‏

‏* در گنج شایگان هم ماشاء الله چند دانشمند محترم و ادیبی؟! نشتسته اند که هر آنچه به مزاق ‏شخصی و سیاسی ایشان برابر باشد، در برابر یک جمله اش دهها «ما شاء الله، آفرین و راست ‏میگین... به به به!!!» نثار مهمان می شود.‏

آخر مگر گنج شایگان طور خودکار میداند که؛ مهمانان شان هر سفسطه ای بگویند، واقعاً دلیل ‏علمی دارد؟ و یا در یک مکالمهء مستقیم اینها چگونه بر صحت و سقم یک موضوع علمی پی ‏می برند؟ بویژه موضوع خیانت علمی، ندانستن یک جامعه علمی و جاهل شمردن ایرانی ها ‏باشد. والله جای تعجب است!‏

آری! گنج شایگان حق دارد، چون رادیو صدای امریکاست و هر چه از ایران است باید بد باشد!‏

‏** همهء دلایل که این انجنیر و اعضای گنج شایگان برای ندانستن ایرانی ها بیدل را ارائه ‏نمودند، ویژگی بعضی از اصطلاحات بیدل به افغانستان بود. از کتاب کدکنی هم که شخصی بنام ‏استاد سمیع رفیع بر او نقد نگاشته است و تا هنوز چاپ هم نشده است و این انجمن می خواهد ‏آن را چاپ کند نام برده شد.‏

‏* آخر صبر می کردند، تا می دیدیم که این کتاب چقدر برتری از کتاب کدکنی دارد! نا پخته نا ‏پخته است هر چند زود از درخت به زیر آید!!‏

‏* یک دلیل خنده آور هم کلمهء (بولانی) بود که سنائی غزنوی در شعر خود آورده است و بطور ‏مثال ایرانی ها این را نمیدانند و این بولانی مخصوص غزنی است!‏

این افراد حتی فرهنگ عمید را هم ورق نزده بودند که ببینند، کلمهء بولانی در آن کتاب است یا ‏خیر؟ و این را هم نمیدانستند که خصوصیت یک کلمهء به یک محیط به معنای این نیست که در ‏محیط های علمی و دانشگاهی آن را کسی نداند!‏

‏******‏

همهء بحث و ادعا های این جریان که تا اینجا گفته آمدیم به دلایل ذیل نا درست و غلط است:‏

‏1ـ ایرانی ها و یا هر محیط دیگر اصطلاحات مخصوص محیط و گوشه و کنار دیگر دنیا را ‏استعمال و استفاده نمی کنند، ولی هیچگاه این دلیل عدم درک و ندانستن این اصطلاحات ‏نیست.‏

‏* قسمی که اشاره نمودم، در فرهنگ سه جلدی حسن عمید هزاران لغت و اصطلاح ناب دری از ‏کوه پایه های بدخشان وجود دارد که این مدعیان گرد آمده و مهمانان در گنج شایگان و یا هم ‏تکه داران بیدل هیچگاه آنها را نشنیده اند، ولی حسن عمید تا اندازه ای«نه کاملا» از عهدهء آن ‏بیرون آمده است.‏

‏2ـ فرهنگ و یا لغت نامهء دهخدا اگر در این عرصه کامل نباشد، کمتر از کامل هم نیست. و این ‏بسیار عامیانه خواهد بود که، ما دانشمندان ایرانی را که حتما با این منابع و هزاران مجلد امثال ‏اینها سر و کار دارند متهم بسازیم که این اصطلاحات را بلد نیستند.‏

‏3ـ اگر این ادعا درست باشد، نتیجه این می شود که؛ بیدل را غیر از مردم بدخشان و یا ‏دانشمندانی بدخشانی کسی دیگری نمیداند. حتی هندی های که بیدل در آن محیط تولد و رشد ‏یافته و شعر خود را در همانجا سروده است. ‏

‏4ـ در سر زمین هند حتی امروز کسی به زبان فارسی صحبت نمی کند، پس تحقیقات که در آنجا ‏در رابطه بیدل می شود، حتما غلط است؟ چون این اصطلاحات در آنجا اصلا رایج نیست!‏

‏5ـ علامه اقبال لاهوری از زمان ما بسیار فاصله ندارد و در سر زمین هند زیست کرده و شعر سروده ‏است. وقتی اشعار او را می خوانم گویی یک بدخشانی سروده باشد. ‏

‏* از همین رو علامه صلاح الدین سلجوقی؛ انحصار و زندانی کردن شاعر و سبک شعر را به یک ‏محیط و حتی یک سبک را به یک شاعر کاملا مردود میداند. من در آخر این مقاله خلاصهء نظر ‏علامه سلجوقی را در این رابطه ضمیمه میکنم.ان شاء الله

‏6ـ پس تحقیقات و پژوهش های غیر اهل زبان از اروپا و دیگر جای ها، در رابطه با بیدل و بیدل ‏شناسی چه می شود؟ اینها که اصلا فارسی نمیدانند و اگر میدانند از خلال کتاب ها و کتابخانه ‏هاست!‏

‏7ـ قرآن کریم کتابی است که به زبان عربی فصیح، ولی به اصطلاحات قریش نازل شده است. ‏پس نظر به گفتهء انجنیر صاحب و همراهان اوشان در گنج شایگان، باید مردم یمن و مفسرین غیر ‏از دیار عرب آن را ندانند. حال اینکه بهترین مفسرین و مشهور ترین آنها خارج از قبیلهء قریش و ‏حتی غیر عرب بودند.‏

‏ نهایت اینکه مقالهء من با این نکات خلاصه می شود:‏

‏* شاید ایرانی ها تعصب داشته باشند و همه چیز خوب را برای خود بخواهند، ولی این دلیل ‏ندانستن آنها متون فارسی محیط ما را نمی باشد.‏

‏** بیشتر کسانیکه از افغانستان دست به بیدل شناسی زده اند، در حقیقت در سدد شناسنامه ‏صادر کردن برای بیدل هستند، اما در صادر کردن این گذر نامه و یا شناسنامه نه تنها که تخصص ‏و پیش زمینه ندارند، بلکه از «نمیدانند که نمیدانند» سخت رنج می برند. در نهایت هم این ‏زندانی کردن اندیشهء بیدل روح آن مرحومی را سخت می آزارد!‏

‏*** گنج شایگان هم ماشاءالله به «تفاله دانی» می ماند، تا یک محیط و زمینه علم و ادب. ‏ببخشید که اصطلاح زیبنده تر از این برایش نیافتم. چون هر چرند و پرندی را با؛ به به به! گفتن ‏استقبال می کنند و بس!‏

‏**** آنجا در گنج شایگان کسانی نشسته اند که؛ تا حال فرق میان «ضرب المثل» و «فرائد ‏الأدب» را با «مدعا مثل» نمیدانند. ‏

‏* شبی یکتن از این جنابان هر دو پای را در یک موزه کرده بود که؛ همه مدعا مثل ها در اشعار ‏فارسی ضرب المثل است. این بی چاره نمیدانست که ضرب المثل در هیچ زبان از 500 تا 700 ‏تجاوز نمی کند. ‏

تنها زبان عربی در حدود 900 تا 1000 ضرب المثل دارد، باقی زبان ها کمتر و کمتر از آن.‏

‏* اگر وضعیت بدین گونه ادامه یابد، سرنوشت ادبیات، علم و هنر ما هم به سرنوشت سیاست ما ‏گرفتار خواهد شد. چون همه اش از امریکا و جهلستان آب میخورد.‏

‏*****‏

طبق وعده این هم نظر علامه سلجوقی در رابطه با بیدل و یا محصور کردن شاعر و یا سبک شعر ‏به محیط و جایی خاصی: ‏

‏«بیدل شاعر آزادی است؛ هیچگاه به هیچ مکتب و هیچ متنی از کتب حواله نمیکند و در عین ‏حال بطور ضمنی به اکثر افکار و آراء تماس می نماید. چیزی که هست این است که وحدت ‏الوجودی است، اما آن را هم در پردهء و لفافهء عشق می پیچد و تنها در اشعار آن لفظ (تعین) که ‏کلمهء اصطلاحی وحدت الوجودی است ذکر شده است که ما تذکر دادیم و چون بیدل در محیط ‏ما خیلی ها طرف توجه است و هم علاوه بر مضامین آسمانی و الفاظ قشنگ و اسلوب جذاب و ‏استعارات دقیق و وزن های نامطبوع، مطبوع و طنطنهء عبارت، وزن ها و قافیه ها و ارصادات ‏مرغوبی را مالک است. من خود را مکلف میدانم درین موضوع مبتکر آنقدر بپیچیم تا همهء ‏غوامض و خفایای اشعار آن نزد خوانندگان عزیز روشن شود. و اینک چند بند یک مخمس آن ‏را برای نمونه می آورم. درین مخمس بیدل باز می خواهد بمثل «کارلائل» یا «رابندراناث ‏تاگور» جهان را در یک رشتهء وحدت بکشد و بلکه بهتر و بیشتر از آنها این وحدت را از مقولهء ‏جوهر به اعراض برساند و حتی بین اضداد هم این شیوه را کار فرما شود.‏
دری زبانان هم از یک کانون اصلی سرچشمه گرفته بودند، لیکن محیط ها و تربت ها و هم آمد و ‏شد قوافل و کاروان هائی که علاوه بر سیاست ثقافت خود را نیز می آوردند، تأثیرات به حیث ‏مجموع و هم بطور خصوصی و محلی در این محیط آورده است و این ها را نباید اختلاف ‏سبک و اسلوب نامید.‏

زبان فارسی یا دری اگر چه از زبان پهلوی به میان آمده ولی مبداء آن به لسان اوستائی یا زند ‏میرسد که در دره های هندوکش حرف زده میشد و با پشتو موازی هم به سانسکریت ودی شباهت ‏بهم میرسانند...». صلاح الدین سلجوقی از کتاب افکار شاعر‏