سركوب ستمی ها در پنجشير

در اوایل سال های جهاد، دادگاه جهادی جبهه پنجشیر سه تن از افراد مهم وابسته به "ستمی ها" به نام های قل، تاج وعظیم را به اعدام محکوم کرد. این افراد دراصل باشنده روستای "دره" بودند. اندیشه فلسفی- سیاسی ستمی ها، آمیزه ی از احساسات ناسیونالیستی ساکنان عمدتاَ تاجک تبار درشمال افغانستان با ایدئولوژی مارکسیزم- لیننیزم بود. بنا به روايت آقای مشتاق یکی ازآنان چند دقیقه قبل از اعدام به محافظانی که آنان را برای تیرباران شدن به صف می کشیدند، گفته بود:

" به هرجوان برومند از طرف ما شهیدان بگوئید که شرق سرخ است."

تا زمان ظهور مسعود، ستمی ها و شاخه های جریان های مائویستی ، در پنجشیر درمیان تحصیل کرده ها و حتي شماري از مردم عادي نفوذ گسترده پيدا كرده بودند. با ورود مسعود به پنجشیر، رقابت برسر رهبری مردم برضد رژیم تحت حمایه شوروی و بعدا ارتش شوروی، شدت گرفت. مسعود با عمل گرایی و نوعی تلاش برای جبهه آرایی به زودی موفق شد تا طیف های مختلف مردم را دریک سازمان نظامی گردهم آورد. دروضعی که تب سیاسی گری و مقاومت برضد آن چه درشعارها زیر نام " کفروالحاد" معرفی شده بود، پیوسته زیاد می شد، حلقات وابسته به ستمی ها و دیگر رگه های فکری وابسته به جنبش چپ، مانند سال های دوره سلطنت، به سامان دهی تبلیغاتی برضد رژیم خلقی و ظهور"اخوانی ها" ( جريان اسلاميستي كه بعداَ به چند بخش منشعب شدند) سرگرم شده بودند. آن ها جلسات حزبی برگزار می کردند؛ شعار می دادند؛ کتاب توزیع می کردند وبه منظور بسیج مردم برای پشتیباتی خود بر ضد مسعود، به طورعلنی در مساجد، برنامه هایی را اعلام می کردند. اکثر ستمی ها اهالی دره پنجشیر بودند؛ به همین سبب مسعود که درابتدای کار، سرگرم سربازگیری و تشکیل نخستین واحد های چریکی از میان ساکنان بومی پنجشیر بود، ترجیح می داد که، از رویارویی تشنج آمیز داخلی با ستمی ها پرهیز کند؛ اما در واقعیت امر، وی با تمام توان، با حساسیت و نگرانی درکمین تحرکات ستمی ها قرار داشت و میزان تأثیرگذاری آنان را محاسبه می کرد. اما برای سرکوبی زودهنگام وایجاد مانع برتحرکات آنان، که درقدم اول، حضورخود او را به حیث یک دشمن ائدیولوژیک هدف گرفته بودند، آماده گی نداشت. مسعود از هیچ چیزی جز، مواردی که پایه وهستی جبهه جنگ را تهدید کند، هراس نداشت. وی درعقب تضاد های داخلی با ستمی ها، خطر بزرگ جنگ داخلي وشكستن انسجام جبهه را احساس کرده بود.

مسعود هیچ گاه در جهت مفاهمه با ستمی ها حرکت نکرد. ستمی ها نیز با توجه به ماهیت فکری و خواسته های شان به اطاعت ازمسعود به حیث یک "اخوانی" گردن نمی نهادند. مسعود دریافته بود که اگر حرکت نظامی و روشنفکری ستمی ها در پنجشیر را به زودی ریشه کن نکند، سمت وسوی حوادث، به کمک حکومت، ممکن است به سود گروه ستمی ها بچرخد. ريگستاني از چهره هاي نزديك به مسعود مي گويد:

"ما مطلع بوديم كه حكومت و بعداَ شوروي ها با تمام قوت سعي داشتند كه ستمي ها را برضد ما برانگيزند، تجهيز كنند وبه تهاجم وادارند.آن ها بعداَ همين برنامه را دنبال كردند."

بدين ترتيب، مسعود تصمیم گرفت که هسته های ستمی ها در پنجشیر را سرکوب کند. تصمیم مسعود مقارن احوالی بود که با ظهور مسعود در پنجشیر و شروع جهاد علیه "کفار" داخلی و خارجی، اذهان عمومی به زیان گروه های منتسب به "کمونیست" در پنجشیر به طور کامل متحول گشته بود. علي الظاهر، فضاي عمومي نشان مي داد كه علمای دینی وواعظان منابر و مدارس دینی از سرکوب ستمی ها استقبال می کردند. با درک این وضعیت، مسعود بی آن که خودش را وارد ماجرا کند، برنامه حذف حضور نظامی و تشکیلاتی ستمی ها را با ارجاع قضیه به دادگاه ویژه جبهه آغاز کرد. دادگاه جبهه سه تن از سران گروه مخالف را، به مرگ محکوم کرد وآنان در ملاء عام تیرباران شدند. ستمی ها به آسانی از صحنه ناپدید نشدند. آنان بارها به هدف ترور مسعود تلاش کردند كه تلاش های شان به جایی نرسید. اما بصير مشهور به بدروز، فرزند جليل آهنگر، برادرحفيظ آهنگرپور از سران معروف ستمي ها درشمال مي گويد كه آنان فقط يك بار به طور اساسي كشتن مسعود را طرح ريزي كردند.

بصیر "بدروز" ماجرا را به نحو دیگری شرح می دهد:

" درآن زمان، واژه "ستمی " بر آن عده فعالان ضد مسعود و ضد شوروي اطلاق می شد که وابسته به جریان هاي چپ بودند. واقعیت این است؛ گروه موسوم به ستمی ها دراوايل سال هاي حاكميت خلقي ها، به كوشش حفيظ آهنگر پور به تشكيلات سازمان آزادی بخش مردم افغانستان (ساما) ملحق شدند که عبدالمجید کلکانی آن را رهبری می کرد. عبدالمجید کلکانی مشهور به "آغاصاحب" رهبر "جبهه متحد ملی" مرکب از سازمان ها و محافل چپ ضد شوروی نیز به شمار می رفت. حفیظ آهنگرپور( برادرمن) که خود از سران جنبش چپ در پنجشیر بود، قبلا درسال های حاکمیت سردار داوود به زندان رفته بود. وی درتماس های فشرده ( از داخل زندان) با مجیدکلکانی،درمورد ادغام هواداران خود در تشکیلات ساما، به توافق رسیده بود. پس زمانی که درپنجشیر پاکسازی ستمی ها آغازشد، ما به تشکیلات سازمان آزادی بخش مردم افغانستان(ساما) وابسته بودیم. درهمین آوان مسئولیت جریان" ستم ملي" درپنجشير را من برعهده داشتم. این جریان هیچ رابطه ی با تشکیلات "سازا" و"سفزا" نداشت. سیاست ما در اصل ضدیت با شوروی و چین بود و در خط مخالفت با برتری طلبی قومی جلو می رفتیم. درداخل پنجشیر، هیچ یک از فعالیت های ما ضد مذهبی نبود و کلیه گردهم آیی ها ونشرات ما با آیاتی از قرآن پاک آغاز می شد. رهبراني مانند قل، تاج و عظیم از اعضای خانواده من بودند که تیرباران شدند وجوانان زيادي از روستاي تاواخ و سفيد چهرنيزدر زمره فعالان ما حضور داشتند. من مي توانم به مسئوليت اعلام كنم كه درنتيجه درگيري داخلي ميان رفقاي ما و نيروهاي مسعود، صد ها نفر تلفات داديم و تنها درسال 1359 يك صد و هفتاد تن از ستمي ها كه در جمله آنان پدر من ، معلم كرام و معلم نورمحمد از ناحيه باب علي روستاي "دره" نيز شامل بودند، درناحيه دشت ريوت اعدام شدند.

وادي پنجشير براي جنبش اسلامي كه درسال 1354 به منظور سرنگوني حاكميت داوود خان قيام كرد و شكست خورد، به حيث يك پايگاه راهبردي معيين شده بود. احمد شاه مسعود فرماندهي حمله و اشغال كوتاه مدت شهرك رخه مرکز ولايت پنجشير به وسيله فعالان اسلامي متشكل از دانشجويان را برعهده داشت؛ اما تحرك مسلحانه "جوانان مسلمان" به سرعت نه تنها در پنجشير بلكه در ديگر نقاط مانند نورستان، كابل وننگرهار با شكست رو به رو شد. مسعود بعد از شكست قيام پنجشير از منطقه خارج شد. آقاي بدروز مي گويد:

بعد از خروج مسعود از پنجشير، نيروهاي چپ به شمول اعضاي ستم ملي درين منطقه باقي ماندند و به گسترش نفوذ خويش درمنطقه ادامه دادند. بعد از خروج مسعود از پنجشير، ما به ضرورت تقويت توان نظامي خويش آگاه شديم و به تهيه اسلحه آغاز كرديم.

پس از كودتاي ماه ثور( ارديبهشت) سال 1357 وادي پنجشير بار ديگر به حيث سنگر مطمئن مبارزه مسلحانه برضد حاكميت خلقي ها، مورد توجه جنبش اسلامي قرار گرفت. مسعود بارديگر به هدف ايجاد سوق الجيش و پايگاه هاي چريكي، بستر كوهستاني پنجشير را برگزيد. درآن زمان ما نيز فكر مي كرديم كه از توان لازم براي آرايش رزمي و سياسي مستقل بهره مند هستيم وقصد داشتيم پيش از آن كه مسعود روابط خود را درين منطقه سوق الجيشي سروسامان بدهد، ما تحرك جنگي خويش را آغاز كنيم تا وي نتواند پايگاه هاي خود را ايجاد كند.
با اين حال كاملا به اين حقيقت وقوف داشتيم كه هيچ گاه ميان ما و مسعود يك ستاد رهبري جمعي ايجاد نخواهد شد و مسعود نيز به لحاظ مخالفت فكري و رويكرد سياسي ويژه اش،‌ هرگز تمايلي براي كنار آمدن با ستم ملي را نداشت. ما رهبري مسعود را دربست رد مي كرديم و مسعود نيز با برنامه دراز مدت و دقيقي وارد پنجشير شده بود. پس هردو جناح، درطلب فرصت بودند تا در سركوب يكديگر پيش دستي كنند.

ما حتي تصميم گرفتيم كه پيش از حركت چريكي مسعود به سوي مراكز حكومتي، به آزمايش گاه هاي جنگ بشتابيم. با شروع جنگ مسلحانه برضد حاكميت خلقي درپنجشير، قبل از آن که مسعود شهرك رخه را فتح كند، نيروهاي ستم ملي تحت رهبري من و معلم گل آقا تاواخي شهرك رخه را از وجود نيروهاي دولتي پاكسازي كرديم.

درنوبت ديگر، نيروهاي مسعود سه بار درتلاش براي تسخير مواضع قواي شبه نظاميان قندهاري دركوه سرخ جبل السراج بدون دست آورد عقب نشستند؛ اما قواي ستمي ها به فرماندهي معلم گل آقا سنگرهاي شبه نظاميان را فتح كرده وكليه اسيران را به روستاي شتل منتقل كردند. درلحظاتي كه اسيران به شتل آورده شدند، ميان مجاهدين مسعود و چريك هاي ستم ملي به ناگاه درگيري روي داد كه درنتيجه معلم گل آقا به قتل رسيد. آتشباري مرگباري ميان دوطرف صورت گرفت كه درجريان آن،‌مسعود به شدت مجروح شد و او را به سوي روستاي آبايي اش( جنگلك) منتقل كردند. كسي كه مسعود را به ضرب گلوله زخمي ساخت، تا كنون زنده است و به دلايل امنيتي ذكر نامش را مجاز نمي دانم.

اما نزديكان مسعود درخاطره هاي خود هيچ گاه وضاحت نداده اند كه درآن زمان مسعود چه گونه و توسط چه کسی زخم برداشت. نزديكان مسعود به طور معمول اظهار مي دارند كه مسعود درجنگ با شوروي ها مجروح شد؛ اما آقاي ريگستاني تصديق مي كند كه مسعود فقط يك بار آن هم درنتيجه جنگ ميان مجاهدان و چريك هاي رقيب ( ستم ملي) زخمي شد.

حاجي عزم الدين مي گويد كه درهمين سال مسعود در جنگ سالنگ زخمي شد. اما روستاي شتل متصل به سالنگ است و به قول بدروز وريگستاني، مسعود در دره شتل (كوتاه ترين راه اتصال پنجشير به دره سالنگ) درناحيه بالايي ران زخم برداشت.

حيني كه مسعود تقريبا درمدخل دهانه پنجشير به شدت زخم برداشت، مركز تجمع نيروهاي دولتي درروستاي مرز قرارداشت. عزم الدين مي گويد:

همين كه مسعود زخمي شد ما بايد به سرعت او را به منطقه دشت ريوت قرارگاه اصلي مجاهدان منتقل مي كرديم. اين كار بدون استفاده از موتر واسب ممكن نبود. موقعيت خطرناك و تحمل شكن بود. همين كه مسعود را سوار بر اسب از ناحيه مرز ( پايگاه نيروهاي حكومتي)‌ عبور مي داديم‌، ‌ناگاه نيروهاي دولتي دربرابر ما قرار گرفتند. آنان هنوز نجنبيده بودند كه مسعود را به سرعت پنهان كرديم و به سوي دره كوچكي فرو رفتيم تا در انبوهه كشت زار جواري ( ذرت) مخفي شويم. اگر نفرات حكومتي وارد "قول" كوچكي كه ما درآن خزيده بوديم ،‌ مي شدند و به سوي كشت زار يك نگاهي مي كردند، مسعود زنده به دام می افتاد. اما يك ستون قواي دولتي شامل يك تانك بدون آن كه به سوي پرتگاه كوچك روكند،‌ يك راست از جاده خاكي به سوي منطقه بازارك عبور كرد. يكي از مجاهدان به نام شاه نياز به كمك مان آمد و پيكر زخمي مسعود را از دامنه هاي ناحيه پيشغور( پیشغور، روستایی در 45 کیلومتری دره پنجشیر) به سوي دشت ريوت ( دشت ریوت روستایی در 75 کیلومتری دره پنجشیر. در آغاز مبارزات مسعود که در سرطان 1358 شروع شد، بیشتری نیروهای مسعود و فرماندهان او، ساکنان دشت ریوت بودند.گذرانديم. رسيدن به دشت ريوت، درواقع پايان يك مأموريت دشوار بود. سپس به آساني موفق شديم كه اسبي را كرايه كنيم تا مسعود را به سوي منطقه پريان منتقل كند. مسعود تحت مداوا قرار گرفت و به زودي روي پا شد.

بدروز مي گويد:

بعد از آن عرصه فعاليت درپنجشير براي نيروهاي ما تنگ شد. مسعود بعد از آن به طور قاطع و مداوم جنگ عليه نيروهاي ستم را چه درداخل پنجشير و چه در خارج ازآن ادامه داد. من ناگزير به كابل پناه بردم وهمان جا از سوي رژيم كارمل به دام افتادم. درنبرد هاي سرنوشت سازبعدي ، نيروهاي چپ موسوم به شعله ي ها و ستمي ها از دوطرف به وسيله جنگجويان جميعت اسلامي وحزب اسلامي درهم كوبيده شدند.

آقاي ريگستاني درباره حوادث آن سال ها نظر ديگري دارد:

" درست است كه ستمي ها به روي دولت شمشير كشيده بودند؛ اما نيروهاي ستم ملي هميشه از سوي شوروي ها و نيروهاي حكومتي برضد ما تجهيز وحمايت مي شدند. حكومت كمونيستي به استقرار حضور ستمي ها در پنجشير و آناني كه لااقل از حيث فكري با آنان نزديك بودند، لااقل از حيث تاكتيكي نظر مساعد داشتند. طبيعي است كه انتخاب ستمي ها به حيث نيروهاي كم وبيش هم فكر حكومت درپنجشير به نفع حاكميت بود و اميد آن وجود داشت كه دير يا زود،‌ بعد از يك رشته مذاكرات و تقسيم كرسي هاي دولتي با دولت يكي شوند؛ اما درمورد مسعود هرگز چنين نبود و مسعود تا خط آخر به جنگ بي امان خود تا فتح كابل ادامه داد. چنان كه حوادث بعدي نشان داد، ستمي ها جمع سازايي ها و سفزايي ها جزو بدنه هاي تشكيلاتي حاكميت پرچمي ها شدند و قدم به قدم ، خانه به خانه ،‌روستا به روستا هم درپنجشير وهم در جبهات شمال برضد ما جنگيدند. تنها از ميان ستمي ها،‌عبدالطيف پدرام نويسنده و شاعر ( رهبرکنونی حزب كنگره ملي) از اعلام دشمني ستمي ها با مسعود انتقاد كرد و همان سال ها به جبهه پنجشير ملحق شد. فعالان وابسته به سازمان هاي شعله جاويد درپنجشير وشمال، نسبت به مسعود،‌هرچند منتقد باقي ماندند اما هيچ گاه بر ضد ما دست به اسلحه نبردند.

اما آقای بدروز به این عقيده است كه نيروهاي جميعت اسلامي وحزب اسلامي ودولت كابل به طور مشترك، پايگاه هاي ستم ملي و سازمان آزادي بخش مردم افغانستان ( ساما) را درشمالي درهم كوبيدند كه درنتيجه سيزده روز جنگ برسر حيات و ممات، صدها تن ازفعالان اين گروه ها به دام دولت كابل افتادند و عده بي شماري جان هاي شان را از دست دادند.

آقای مشتاق مي گويد:

ستمي ها در مبارزه فيصله كن به منظورحذف مسعود از دره پنجشير،‌ دست آوردي حاصل نكردند و همچنان درعرصه تثبيت حضور مردمي و سياسي خويش به مقصد منزوي كردن مسعود كوتاه آمدند. دادگاه جبهه روش هاي قاطعي عليه آنان به كار گرفت ودرجهت قلع وقمع نفرات شان فيصله هاي صريحي را صادر كرد. من نيزدر كار فروپاشي وكشف شبكه هاي آنان نقش مهمي را بر عهده گرفته بودم. به همين سبب،‌ كشتن من براي آنان يك گام به سوي پيروزي بود. بعد از اعدام سه تن از افراد رده بالاي ستمي ها،‌ حدود پنجاه تن از اسيران شان را به زندان چاه آهو منتقل كرديم. ستمي ها به اين نتيجه رسيدند كه اين پنجاه نفر نيز اعدام مي شوند و به زودي برضد من دست به كار شدند.

روزي اطلاع گرفتم كه ستمي ها يك پسربچه "خوش رو" را به گمان اين كه من "بچه باز" هستم،‌ وظيفه دادند كه اعتماد مرا به سوي خود جلب كند و به هر طريق ممكن، مرا از پا درآورد. اين پسربچه پيش از آن هيچ گاه با من مقابل نمي شد. وقتي چشمش از دور به من مي افتاد،‌ بي درنگ فرار مي كرد.

درهمين آوان مسعود به من هشدار داد كه مواظب خودم باشم. او تأييد كرد كه ستمي ها به يكي ازجوانان دستورداده اند كه ترا نابود كند. به زودي علايم عملي برنامه آنان هويدا شد وبه تدريج مشاهده كردم كه پسربچه اي كه از من مي گريخت،‌ كم كم خودش را به من نزديك مي كند. او در گرماگرم انتقال اسيران و آمد ورفت پيچيده و شبانه روزي مجاهدان و اسيران از يك منطقه به منطقه ديگر و يا درداخل شعبه بازجويي، سعي مي كرد مرا ياري دهد. چون مأموريت وي قبلا براي من تثبيت شده بود،‌ ابتدا فكر كردم كه وي اسلحه دركمر دارد اما اطلاع يافتم كه اسلحه دراختيار ندارد و منتظر فرصت است. يك شب كه چند نفر بازداشتي ها را بعد از يك رشته پرسش هاي مقدماتي به سلول زيرزميني فرستادم،‌ اين جوان به من نزديك شد و گفت:‌

مرا نگهبان خود بگيرسارنوال صاحب!

پدر و برادران اين جوان همه در واحد هاي مجاهدان تحت فرمان مسعود تنظيم شده بودند. بدون تأخير گفتم:

خوب است تو پهره دار من باش!

بي آن كه متوجه شود،‌ دو گلوله فاقد باروت را درخوابگاه تفنگ جا دادم و برايش دادم. يك شب گذشت و او به حيث باديگارد من در عقب اتاق كشيك مي داد. شب بعدي،‌ ساير باديگاردها را عمدا مرخص كردم. او با من تنها ماند. در لحظاتي كه من باديگارد ها را به خارج از شعبه زندان روانه كردم، او به نحوي با تفنگ خود مشغول بود. فهميدم كه تفنگ را آماده آتش ساخته است. من روي دوشك خود دراز كشيدم و خودم را به خواب زدم. به وي گفتم كه تو هم مي تواني روي دوشك مقابل بخوابي. او روي دوشك خوابيد؛ اما تفنگش را طوري روي زمين گذاشت كه ميل آن، راست به سوي شقيقه من نشانه رفته بود. هيچ واكنشي نشان ندادم. شب به نيمه نزديك مي شد. من ظاهرا به خواب رفته بودم اما باديگارد من نا آرام معلوم مي شد وازين پهلو به آن پهلو غلت مي زد0
. ناراحتي اش چنان بود كه درسكوت شبانگاهي حتي صداي ضربان قلبش را مي شنيدم. ناگهان ازهمان حالت خوابيده انگشت به ماشه تفنگ برد و آن را سه بار به سوي خود كشيد. سه بار صداي خفيف تك تك تك دراتاق پيچيد. با شدت وعجله از جا پريدم و فرياد زدم:

چه مي كني؟

دست هايش سست شدند و نوعي حالت تهوع برايش دست داد. به زودي خودم را گول زدم وطوري نمايش دادم كه من ناگهان ازخواب پريده ام و منظور ديگري نداشتم. آن جوان كاملا خودش را باخته بود ومرگ را دريك قدمي خويش مي ديد. من تصميم خودم را گرفته بودم كه هرگز برايش حالي نشود كه از سوء قصد وي آگاه شده ام. آن جوانك سي سال پيش، تا حالا نيز زنده است و من از ذكرنامش پرهيزمي كنم.

ستمي ها فكر مي كردند كه من( مشتاق) دشمن اصلي آنان هستم؛ ‌اما مأموران سركوب ستمي ها قاضي بصير ومعلم نعيم بودند. درروستاي خينچ وقتي قاضي را احضار كردند تا به اعدام پانزده تن ازستمي ها حكم صادر كند،‌ من ازماجرا به طور كامل بي اطلاع بودم. يكي ازين اعدامي ها سيف الدين نام داشت كه مأمور انداخت زيكويك ( اسلحه ضدهوايي) بود، اما كشف شده بود كه وي درچندين مورد از تيراندازي به سوي هواپيماهايي كه مراكز مسعود را بمباران مي كردند،‌ خود داري كرده بود.اكثر اعدامي ها از روستاي باب علي ناحيه دره بودند.

قسمت اول |قسمت دوم | قسمت سوم