نقد کوتاهی بر شعر و آهنگ ( ای زما وطنه )

در همین کابل پرس^? آقای شبیر کاکړ شعری را از آهنگ استاد اولمیر انتخاب نموده و سرایند و شاعر آنرا بداشتن خصوصیات ایتنالوژیکی افتخار بخشیده و ادعا دارند که :

این ترانه ازمشهورترین ترانه هایست که احساس عمیق وطندوستی پشتونها را درقبال وطن شان منعکس میسازد.

گرچی شاعر نیستم که عمق و پهنای این قطعۀ شعری را از نگاه وزن و قافیه به نقد بنشینم ، ولی از مفهوم و محتویات این شعر و آهنگ ، شنونده بیدار وچیزی فهم برداشت دیگری مینماید که عکس فرموده های آقای شبیر کاکړ را به اذهان تداعی می نماید . شاعر چنان مجذوب خزانه های لعل وطن خویش است که از محبت و عشق به خاک و سرزمینش کاملأ چشم پوشیده و جولان شمشیر آب بُر مسکه تراش خود را در هر بیت آن برخ وطن خویش میکشد .

خوب دقت نمائید درین بیت نخست مصراع نخست شعر : ای زما وطنه دلعلونو خزاني زما ! شاعر نمی گوید : وطن ، عشق تو افتخارم بلکه میفرماید ، ای وطن من که خزانه های لعل داری و اگر چنین خزانه هایی نمیداشت وطنش و یا اینکه خبر نمی بود مانند عبدالرحمن ، آنرا بار دیگر مثل ملا عمر در مقابل کلدار و پوند معامله میکرد .

در بیت دوم مصراع نخست بجای اینکه مرحمی به زخم های وطنش گذارد و درد جانگدازش را به جان خرد ، از انتهای جهالت غریزۀ ایتنالوژی خود ، خنجری به روان شکسته و ریختۀ وطن میزند و زخم های شمشیرخود را تازه نموده به وطن خویش میگوید که : بیاد داشته باش که در رگ رگ تو نشان شمشیر منست . شاعر فراموش کرده که در مقابل لشکرانگلیس تمام شمشیرداران ایتنالوژی نشان کوه های سلیمان و دره خیبر گریخته اند و فقط نوک شمشیر او رگ رگ وگلوی کوخ نشینان برهنه پای وطنش را پاره نموده ، نه سینۀ دشمن را . اینست نهایت جولانِ غیرت و شهامت شاعر ایتنالوژی نشان ، که تجلی احساس وطندوستانۀ خود را به جامعه ایتنالوژی داران تقدیم میکند !

در رباعی دوم شاعر کاملأ به ایتنالوژی خود مغرور شده ، خود را زمین ساختمان وطن نموده و به وطنش هوشدار میدهد که ، تو از غیرت پشتونی من رنگ گرفته ورنگین شده یی و این خون بابا ها نیکه های منست که تو بار ور و شگوفان ساخته است !

زهی دروغ و وقاحت ! کدام بابا و نیکۀ شما بخاطر وطن خون ریختاند است که شاعر بخاطر بلند بردن حماس و احساس پشتون های ایتنالوژی نشان لاف میزند ؟ آخر بابا ها و نیکه های پشتون که غیر از برادر کشی و کور کردن همدیگر بخاطر چوکی و مسند پادشاهی ، کار دیگری نکردند و نمی کنند . کدام یک بابا و نیکه ، خون خود را بخاطر وطن ریختانده غیر از چور و چپاول همسایه گان بخاطر خزانه های لعل و جواهرات مردم بیگانه و آنهم در صورتی بوده که از خزاین لعل وطنش خبر نداشته . آنروزیکه بابا ظاهر از خزانه لاجورد وطنش خبر شد ستونهای قصر شهر روم خود را از لاجورد خالص بنا کرد . اینست عشق و محبت ایتنالوژی داران و شاعر ایتنالوژی نشان شان به خزانه های لعل و لاجورد وطنش !

در رباعی سوم ، شاعرکوه زاده خیمه نشین وقتی به وادی های سرسبز و دره های شاداب دیگران میرسد و شامل قبایل غژدی میشود مانند تازی های بیابان گرد و شترچران از دیدن زمین های حاصلخیز و خانه های آبادان انسان نشین چشمانش کور میشود و عقل فراموش میکند که با این همه ثروت و دارایی چگونه فکر کند و سودای آنرا بکجا برد . بی مهابا قربان دریا و کوه های زادگاهش میشود و به طعنه باز زخمی بر رگ رگ زخمین وطنش میزند که از شمشیرش بآن رسیده و افتخار ستم گری و زورگری مینماید .

در رباعی چهارم ، شاعر که کمی با سواد شده و از مدنیت چیزهایی دیده و با جهان بیرونی آشنایی پیدا کرده ، سرمست حاصل زمین ، باغستانها و خانه های شده که به ستم و زور از دیگران بنام اضافه جریبی گرفته و راحت ، قرار و آرامش جسمی پیدا نموده میسراید : اگر تو عزت و آرامی نداشته باشی من این عزتی وآرامی را که از فضیلت مامد گل خان و نادر خان پیدا نموده ام چکنم ؟ بمنظور اعتلا ، ترقی و پیشرفت وطنش هیچ مفکورۀ سالم ، خردمندانه و عقلانی به مخیله اش نمیرسد جز خون وخونریری که فریاد میکند : اگر تو بدینگونه عقب بمانی از شاهرای ترقی و پیشرفت ، من با خون خود زمین و دیار ترا مست نموده رنگین میسازم . این چارۀ ترقی را صرف میتواند یک ایتنالوژی دار غیرتمند معقول دانسته و حماسه آفریند .

در رباعی پنجم شاعرغیرتند دیگر از تمام سرحدات و حدودات انسان پذیری و معقول اندیشی عدول نموده پشتو و پشتون بودن را معیار قرار داده و رسیدن به پایه تکامل و پیشرفت را مختص به پشتونوالی دانسته است . بیکباره تمام حاصل زنده گی خود را که به ستم و زور نصیب شده فدای وطن خویش نموده و وعده میدهد که اگر خزانه های لعل و لاحورد تو تقسیم شود و دیگر نصیبی از ان نداشته باشم خود را خراب خراب نموده و بلآخره انتحار خواهم نمود و در پایان به وطنش کنایتأ می سراید که : شاید بیادت باشد افسانه های جهالت و حماقت من پشتون !

به فکر من حقیر اینست ماهیت و محتوای یک شعر و آهنگ حماسی ایتنالوژی داران انتحار چی حماسه آفرینان !

جهتِ حسنِ ختامِ این نقد گونه ، شعری را که زینت بخشِ صفحۀ 153 جلد دوم کتاب افغانستان در مسیر تاریخ میباشد واین شعر در زمانِ حکومتِ نادرشاه سروده شده و بچاپ رسیده است تقدیمِ خواننگانِ ارجمند نموده و میگویم که: هر که فکرت نکند، نقش بُوَد بر دیوار.

سروده یی از: زنده یاد میر غلام محمد غبار

ز ظلم جــان بلب آمد، چـــه انتظـــار کشیــد ++ بیـــاد سوختـــگان، شمع سان، شرار کشــید

کنـــید معرکـــه بــر پـــا، بضدِ ظلم و ستــــم ++ ز خـــاکِ مرتجعان، بـــر هوا، غبـــار کشید

در ایـــن زمانــه، بگیتی کسی نــدید و شنیــد ++ حـــکومتـــی کــــه وطن را به چاله زار کشید

ستمــــگری کــــه بسودِ کلیــک و فـــامیـــلش ++ بــصد شکنجــه، زما و شمــا، دمــــار کشیـد

جنـــایتی کــه بملک، این وطن فروشان کرد ++ خمیــد چرخ، چو آن بارِ ننـــگ و عار کشید

مظــــالمی کـــه ازوشان کشیــــد، نسلِ جوان ++ گمـــان مبـــر کــه توان دوشِ روزگـــار کشید

چنـــان بخلق « مســاوات و عدل » برپا کرد ++ کـــه کل زیان، به جز اشراف و پولدار کشید

نـــه یـــکه مـــا و تـــو از ایـــــن فساد مینالیم ++ فــــغـــان و نـــالــه ز هر تیره و تبــــار کشید

ازاینـــگروهِ کـــفن کش، کـــه تـــا زپـــا نفتد ++ گمــــان مبـــر ز فجـــایع ، کنون کنـــار کشید

نشستــــه دست به پـــهلو، امیدِ خیر و صلاح ++ چســان تــوان، ز چنیــن بانــدِ نابـــکار کشید

نجـاتِ هموطنــــان، بستـــه بر جهادِ شماست ++ کـــمـک ز غیــر نشـــاید کــــه انتظار کشیـــد

بـــپـا شـــویـــد و بـــهم دستِ اتــــحاد دهیــــد ++ کـه داد از ایــن حکومتِ بــی بند و بــار کشید

گــذشت دورِ شــکیــب و رسیـــد فرصــتِ آن ++ چــه خوش ز حرف، عمل را بـکارزار کشید

شویـد در پـــی تشکیـــلی، ای ستـــم زدگـــان ++ کــه جانِ سلامت، از ایــن وضعِ بیقرار کشید

بـایـــن و آن نــــشود رفعِ قـــهرِ خلـــق، مگر ++ کــه انـــتــقام بـــه شمشیــــرِ آبــــدار کــشیـــد

زنیـد دست به یـــک انــــقــــلابِ ظلم شـــکن ++ کـــه یــک یـک سرِ این خاینـــان به دار کشید

ز مـــن مپــــرس ز بیـــدادِ ایــن رژیمِ خبیــث ++ چــــه دیـــد دیـــده و ایـــن قلبِ داغدار کشیـــد

چها گذشت بما، زین « سه گانه » دشمنِ نوع *++ گداخـــت صبـــر و فـــغان از دلِ فـــگار کشید

کنیـــــد روی وطن پـــاک، ازایـــن پلیــدان تا ++ بـــرویِ از خـــود و بیـــگانه، افتـــخار کشیـد

* در این شعر، منظور از واژۀ « سه گانه » کنایه از نادرشاه و دو برادرش میباشد.