روایت نسلی که با "سانسور" گلاویز است

در مجموع "سانسور" کتابیست در راستای مدون ساختن بخشی از رویدادهایی که در اطراف ما اتفاق می افتند، اما خیلی زود از حافظه ها رخت می بندند.

سانسور، بویژه پس از گسترش دامنه ی رسانه های "غیر دولتی" در افغانستان در سال 2002 بگونه خیلی ها برهنه وارد میدان شد و با چهره های گوناگون بالای روزنامه نگاران اعمال گردید. درین زمینه مباحث فراوانی تا حال از سوی روزنامه نگاران، نویسندگان و کانونهای آزادی بیان صورت گرفته است، اما پرداختن به این مسئله در چارچوب کتاب تا هنوز اقبال چندانی نداشته است. بنا انتشار این کتاب میتواند برای تحقیق بیشتر در زمینه سانسور در افغانستان، که هر روز بغرنج تر میگردد، کمک کند.

در کتاب حاضر، از یک جانب با کنار هم گذاشتن رویداد ها تلاش شده تا وقایع تاریخی به باد فراموشی سپرده نشوند و از سوی دیگر نویسنده کوشیده تا زوایای پنهانی که سبب خلق فضای سانسور در محیط رسانه یی افغانستان گردیده است، به بحث گرفته شود.

کتاب پس از مرور کارنامه ی نویسنده، که فراز و فرودهای فراوانی در عرصه روزنامه نگاری در افغانستان را پشت سر گذاشته، با یک پیش درآمد بر وقایع تاریخی- اجتماعی در افغانستان آغاز میشود، که در لابلای آن تلاش شده تا خاستگاه ها و عوامل سانسور، که چگونه از درون این وقایع قد برافراشتند، جوانه زدند و به ثمر نشستند، بررسی گردد.

با آنکه اشاره های ضمنی و قسما تکراری بر رویداد های تاریخی، به ریشه یابی مسئله کمک میکنند، اما آنچه کتاب را بیشتر مورد توجه قرار داده است، همانا پرداختن به مسئله سانسور بعد از سال 2001 در افغانستان است.

از یک سو، روایت سرگذشت مبهم و آمیخته با سرکوب نسلی از روزنامه نگاران افغان که با وجود گرفتاری های فراوان، سخت با سانسور گلاویز اند و از سوی دیگر پرداختن به موجودیت، شدت و گسترش پدیده ای بنام سانسور در افغانستان، بیانگر نگرش دوگانه یا دو بعدی نویسنده نسبت به موضوع است. نویسنده هم میخواهد بگوید، که سانسور وجود دارد و چرا وجود دارد، و همزمان اشاره میکند که با وجود این وضعیت مقاومت هم در برابرش وجود دارد، که روزنامه نگاران افغان تا سرحد، اعدام، شکنجه، زندان و تبعید برای درهم شکستن این فضا تا حال پیش رفته اند. این مسئله بیشتر عنوان مقاله معروف محی الدین انیس "بحران و نجات" را به یاد می آورد، که می گفت چون بحران وجود دارد، نجات هم باید وجود داشته باشد.

سرکوب های زنجیره یی

قسمتی از کتاب که بیشتر یاد آور تلخی روزهای دشوار روزنامه نگاری در افغانستان است، مربوط به سرکوبهایی میباشد که بطور زنجیره یی در هشت سال آخر از جانب نهاد های سلطه گرا بر روزنامه نگاران اعمال گردیده است. خواندن این قسمت، هر چی باشد، خواننده را تا سرحدی به باطلاق های بد بینی فرو میبرد، که به هر چه شعار"دموکراتیک" است، شک کند. انگار اینهمه قتل، حبس، تبعید و ارعاب، سازماندهی و خیلی ماهرانه سازماندهی شده اند. در همین بخش به پرونده های از قتل روزنامه نگاران اشاره میشود، که هیچگاهی گشوده نشدند، بنا قاتل در پناه معافیت جاودانی به کشتار همچنان ادامه داد. قصه تبعید هایی که ادامه دارند و تهدیدهایی که هر روز رنگ عوض میکنند. محدود شدن امکانات دسترسی به اطلاعات و گسترش خود سانسوری از دیگر مواردی اند که به مثابه بازتولید سرکوب درین بخش بطور مسلسل به آن پرداخته شده است.

نگاه "تک عاملی" به قدرت به مثابه خالق فضای بسته

ماهیت قدرت ها بویژه قدرت سیاسی سلطه گرا مقتضی آن است، که برای دوام هژمونی، تا میتواند برای جلو گیری از تکثر صدا ها از طریق یکدست ساختن آنها به هر وسیله یی تمسک جوید.

بنا هر عاملی را که در جهت متکثر ساختن صداها عمل میکند، مخالف خود پنداشته، "پنهان یا عریان" از سر راه اش میبردارد. اما شدت عملکرد قدرت همواره بسته به مهارت و سنجش کنش گرانی است که در برابرآن عمل میکنند. عمدتا قدرت در برابر کنشهای سنجیده شده، یا کمتر واکنش نشان میدهد و یا هم غافلگیر میگردد، بنا ناگزیر با فضای جدید بوجود آمده خود را عیار میسازد. اما میزان حساسیت قدرت همواره در برابر کنشهایی شدید است، که "با تکانه های تند تری" مطرح میگردند.

اما در کتاب سانسور، به مقوله قدرت بگونه خیلی یکجانبه نگریسته شده و بویژه در هشت سال آخر مقوله سانسور در افغانستان تک عاملی به بررسی گرفته شده است. اما بررسی ظرفیت دموکراتیک رسانه ها، که همواره به میزان کنشها و قابلیتهای درونی خویش واکنش خلق کرده اند، کمتر افبال توجه یافته است.

خوب، شاید من هم جای میرهزار میبودم همینطور میپرداختم، زیرا قدرت سلطه گرا در افغانستان درین سالها عمده ترین مانع تکثر و بیان آزادانه بوده است؛ اما ظرفیتهای در اینسوی ماجرا نیز وجود دارند، که اغلب اوقات به شدت فاجعه کمک میکنند.

زبان

من که هیچ تخصصی پیرامون زبان ندارم، امیدوارم حرف به بیراهه نکشد، اما از زبان کتاب حاضر خوشم آمد. با آنکه در برخی موارد کمی "برنده" است. در مجموع کتاب با زبان خیلی سلیس، روان و تاحدی روزنامه یی نوشته شده است و بافت جملات نیز طوری نیستند که خواننده را زیاد به مشکل مواجه سازد.

در مجموع فکر کنم این کتاب منبع غنیمتی باشد در گستره ی روزنامه نگاری و بویژه تاریخ روزنامه نگاری افغانستان، مخصوصا مبحث میان سالهای 2001 – 2009 آن، که خیلی تازه و در عین زمان پیچیده است.
برداشت کلی من به حیث یک خواننده متن از کتاب سانسور اینست، که هر کی در افغانستان تلاش میکند، تا دغدغه های درونی اش را با صدای "بلند" بیان دارد، سرکوب میشود و سخت سرکوب میشود. چون فضا "سانسوری" است.