سلطۀ تئوری توطئه و تهی شدن مناسبات از ارزشهای اخلاقی

"تئوری توطئه"، که به دنبال هر رویداد و فرایندی با چشم پوشی از ظاهر و واقعیت امر از موجودیت یک هیولای پنهانی، طرح و نقشۀ زیر زمینی و مخفی در عقب این رویداد حرف میزند، هدف عمده اش مغشوش ساختن افکار عامه، کور ساختن ناظران و دور نگه داشتن مردم از تصور فاجعه و درک فرایند های اجتماعی-تاریخی است.

این تئوری که در جهان امروز و بویژه در منطقۀ ما، سازمان های امنیتی و استخباراتی مولد آن اند، به همکاری آگاهانه یا نا آگاهانۀ رسانه های اطلاعات جمعی و عمدتا با عبور از غربال تحلیل های روزمره، زمینۀ تعمیم یافته و در افکار عامه به هژمونی و دیوار معافیتی در برابر همه ی فاکتور های موثر و مولد فاجعه مبدل میگردد.

سلطۀ این تئوری را در افکار عامه و نهاد های رسانه ای و "پژوهشی" افغانستان و کشورهای پیرامونش که در دام سیاست های روزمره، کوته نظری، درک سطحی از قضایا و فقدان سیستم روشمند تحلیل مسایل گرفتار اند، در لابلای هر رویدادی میتوان به بسیار سادگی مشاهده کرد.

حملۀ تروریستی 26 فبروری در کابل، آخرین مصداق روشنی است، بر سلطۀ اختاپوثی این تئوری که در هر سه کشور افغانستان، هند و پاکستان از طریق "تحلیل گران" و به کمک رسانه های اطلاعات جمعی بطور وسیعی به نمایش گذاشته شد. رسانه های افغانستان بلا استثنا از رقابت هندوستان و پاکستان در افغانستان حرف زدند و تحلیل گران مسایل نیز حرفی فراتر از همین سوژه نداشتند. در هندوستان نیز طبق معمول رسانه های جمعی با اتکا بر منابع استخباراتی برای فروزان نگه داشتن روحیۀ پاکستان ستیزی در افکار عامۀ خویش، با لحن داغ از حضور ارتش پاکستان بویژه استخبارات نظامی آن در عقب این رویداد حرف زدند. رسانه ها و تحلیل گران پاکستانی هم، که همواره نسبت به هر رویدادی، همان موضع واکنشی یا تهاجمی معمولی را در برابر نهادهای امنیتی هند و افغانستان بطور هنجارمندی دنبال میکنند و تحلیل های شان را با پیمانۀ ای اس آی و نهاد های وابسته به آن به افکار عامه سرازیر میسازند.

حالا صرف نظر از درستی یا نادرستی این طرز بینش، سوال اینجاست، که چرا مسئلۀ رقابت هند و پاکستان در افغانستان که بنا بر عوامل مشخصی از سالها بدین سو جریان دارد، هنوز حاصل جمع تمام بحث ها و تحلیل هاست و ذهنیت ها را از سوژه ی اصلی یعنی رونق فرهنگ کشتار انسان، اوجگیری قصاوت، بیرحمی، وحشگیری و واکنش در برابر آن به حاشیه میکشاند؟

در رویداد روز گذشته دیدیم، که هیچ رسانه و تحلیل گری نه در افغانستان و نه در هند، سوژه ی اصلی اش پرداختن به عمق فاجعۀ انسانی و داخل شدن کشتار و قصاوت در مناسبات روزمره ی انسانی نبود، همه عطش طرح های امنیتی را فرو نشاندند و به تئوری مسلط توطئه به نحوی "آری" گفتند.

حالا آن هندوستانی که در حیدر آباد منتظر برگشت شوهرش است و تابوت آن را تسلیم میشود، یا خانوادۀ آن بقالی که در چهار راهی انصاری آماج حملات تروریستی قرار گرفت، برایش چی اهمیتی دارد، که دستگاه جاسوسی کشورش چه کارکردی دارد و تحلیل گر یا رسانۀ سرزمینش ازین کارکرد چی برداشتی دارد. برای یک قربانی که فاجعه را تا مغز استخوان احساس میکند و در پرتگاه تباهی نشسته است، تکرار حرفهای غبار گرفته و روزمره چی معنی دارد؟

تئوری توطئه در سر زمین ما در برابر کشتار و بی رحمی، معافیت خلق کرده است، رسانه ها با چنین پرداخت کوته نظرانه و تهی از معنی به هر شکلی کشتار و بیرحمی را به مثابۀ یک بخش قابل قبول در فرایند سیاسی، داخل مناسبات روزمرۀ زندگی میسازند. به شهروندان تلقین میکنند، تا بجای پرداختن به ظاهر امر، که کشتار انسان و ویرانی و از دست رفتن ارزشهای اخلاقی است، به عمق مسئله یا به طرح های امنیتی واقع در عقب رویداد بیاندیشند و بدین طریق با جراحی وجدان عمومی در برابر واکنش های احتمالی عمومی دیوار های قطور معافیتی بلند میکنند.

فجایع انسانی در تاریخ دولتها، که همواره با مداخلۀ دستگاه های امنیتی و جاسوسی و ارجاع تئوری های توطئه آمیز آمیخته با فاشیسم روانی گسترش یافته است، حالا به کمک رسانه ها و تحلیل گرانی که در فقدان اندیشه به قضاوت نشسته اند به ناسور مبدل میگردد.

تئوری توطئه لبخند معنی داریست، در برابر بیرحمی، وحشیگری و کشتار که با به کرسی نشستن، اصول مناسبات بین الدول را به نمایشات مسخرۀ رسانه یی مبدل نموده و پیمان های بشری و ارزشهای اخلاقی-انسانی را از معنی تهی ساخته است.