مجاهدین سال 1980،طالبان و تفاوت مفکورۀ جهاد

28 اپریل نوزدهمین سالروز پیروزی مجاهدین بر قوای ارتش سرخ در افغانستان است. مجاهدین اصیل سالهای 1980 و طالبان امروزی مشترکا از اصطلاح جهاد مقدس استفاده می نمایند اما بین درک این دو گروه از مفهوم جهاد یک جهان تفاوت وجود دارد. تفاوت کلیدی میان مجاهدین اصیل و طالبان اینست که جنبش قبلی ( جهاد) یک صورت سنتی جهاد بود. در یک جهاد سنتی ، اگر جنگ در بین محلات اتفاق افتد، یک مسابقه بین رقبای قدرتمندی که هر کدام مسئولیت رهبری نیروی های ویژه یی خود را دارند بر سر کنترل منابع شروع میشود. در این سناریو، مشروعیت نهایی حاکمیت را قدرت نظامی تعیین می نماید، و مسابقه فی نفسه جهاد خوانده میشود، زیرا اسلام تنها واژه یی است مشروعیت سیاسی را دراین دیدگاه فراهم می آورد.

قطعا، دریک جهاد سنتی، طرف پیروز حق ناگفته یی برای غارت ، تجاوز و تاراج گری مردم ساکن درقلمروخود را دارد. دلیل این است که جنگجویان شبه نظامی سربازانی هستند که در یک ارتش منظم نبوده و معاش منظم دریافت نمی نمایند و ازینرو غارت گری پاداش غیر نقدیی است که آنها در بدل جنگ دریافت می نمایند. مجاهدین اصلی این الگوی سنتی جهاد را دنبال نمودند که در نتیجۀ آن به قدرت کابل در سال 1992 دست یافتند. از آنجا که رقابت بر سر منابع به جای ایدئولوژی کلید جهاد سنتی شناخته میشود، جنگ مجاهدین نیز روی کابل متمرکز شد- جایکه مردمان سرمایه دارو سفارت خانه های خارجی درآنجا وجود داشت، منبع بالقوه قدرتمند دیگر جهت تمویل در زیل معرفی میشود.

داوری تاریخی از سالهای 1920، در آنزمان زنان و دختران در مناطق مسکونی تصرف شده از جمع سایر اشیایی محاسبه میشدند که برای شبه نظامیان جهادی داده میشد، چنانکه در یاد داشت های کاتب هزاره واقعه نویس درباری در خصوص محاصرۀ کابل در سال 1929آمده است که مجاهدین پیروز در آنزمان فهرست اسامی دانش آموزان دختر را از مکتب کابل مطالبه نمودند تا سهمیۀ جنگجویان شبه نظامی را از دانش آموزان دختر تهیه نمایند.

شاید یاد داشت های کاتب اغراق آمیز باشد، اما این روایت بیانگر آن است که در آنزمان یک قانون غیر مدونی وجود داشته که زنان و دختران جزو غنایم مناطق متصرفه به حساب میرفتند، بدین ترتیب مبارزات و در گیری های مجاهدین در کابل نیز دوام همان جهاد سنتی بوده که با رقابت های داخلی، غارت و چپاول به پایان رسید. مجاهدین نیز از لحاظ فکری در همان قلمرو فکری سیاسی قرار داشتند که مناطق متصرفه را محل قابل استفاده یی می دانستند که قدرت مندان از آن بهره برداری می نماید، قدرتمندانیکه خود را مجاهد خطاب می کردند تا برای دیگران قابل احترام جلوه نمایند.

افغانستان در سال 1996 توسط طالبان تصرف شد وبه این ترتیب طالبان از مسیر سنت های قبلی به دور ماندند. در یک اقدام بزرگ شبه نظامیان طالبان از حق نا بیان شده خود برای غارت و چپاول استفاده ننمودند و بدین ترتیب از سایر گروه های جهادی سبقت جستند. آنها خانه های مردم مناطق متصرفه را فقط به خاطر ضبط سلاح تلاشی نمودند و یک فضای خشونت زدۀ منحصر به فرد را برای حکومت خود فراهم نمودند.

در یک رویداد مضحک که در مجموعۀ مستند صبور برادلی سیاح افراطی ثبت شده آمده است که طالبان یک تصویر رامبو را در حالیکه ماشین دار به دست داشت درخانۀ یک بدنساز افغان که مشتاق تماشای فلم های ستارۀ سینمایی هالیود سیلوستر استالونه بوده و از قوانین شریعت آگاهی نداشت، دیدند، طالبان فکر کردند که رامبو عضو خانوادۀ همان بدنساز است و برایش گفتند:" به بچۀ کاکایت بگو که باید سلاح خود را به ما تسلیم بدهد". مرد بد نساز افغانی اعتراض کرد که این تصویر صورت یک قهرمان فلم داستانی هالیود را به تصویر می کشد و در برابر طالبان غرو لند کرد که متعاقبا توسط طالبان به زندان انداخته شد.

طالبان به اندازۀ زیادی نادان بودند- که این امر سبب بیدادگری آنها شده بود- اما شکی نیست که آنها به جهاد به مفهوم ایجاد یک دولت می دیدند به جای آنکه مشروعیت تاراج گری منطقۀ متصرفه را ازآن کسب نمایند. ساختن یک دولت حداکثر اهمیت را برای طالبان داشت زیرا بدون داشتن دولت احکام شریعت نمیتواند تطبیق شود. اگر مجاهدین روی تصرف منابع درگیر شدند مگر طالبان نگران تعصب مذهبی بودند.

انتخاب قندهار به حیث مرکز طالبان به علاوه گواه دیگری بود که آنها را برای رسیدن به پیروزی تشویق می کرد. همانگونه که قبلا تذکر رفت کابل به خاطر داشتن این واقعیت ها هدف قرار گرفت و اهمیت بیشتر یافت که مردمان سرمایه دار و سفارتخانه های خارجی در آنجا وجود داشت. جنگ های تباه کن مجاهدین در این شهر که سبب مرگ هزاران نفر شد و نشان دهنده بی اعتنای آنها به ساختمانهای عمومیی بود که در حملات موشکی یکسره ویران شدند. آنها فکر می کردند که شهر مرکزی در اینجاست و باید توسط هرگروهیکه به پیروزی میرسد به غارت برده شود.

در برابر طالبان به شهر کابل اعتنایی نکردند و پایتخت خود را به شهر بسیار فقر زدۀ قندهار انتقال دادند. شخصیت های معتبر افغانستان که با مقامات طالبان ملاقات کرده اند معترف اند که طالبان اشتیاقی به داشتن کالاهای مادی، تجملی و پایگاه های رفیع اجتماعی نداشتند و نشست های آنها در کف اتاق برگذار می شد و اشتراک کننده گان آن نشست ها به صورت دایروی می نشستند و به این ترتیب انها تمام ویژه گی های تجمل پسندی های را که به صورت سنتی جزو آداب معاشرتی و رسوم مقامات دولتی افغانستان حساب میشد را از خود دور کردند.

جالب اینجاست که مساوات طلبی یک چنین ایده ی بود که کمونست ها در سال 1978 خواب تحقق آنرا دیده بودند، اما در جامعه کاملا مذهبی افغانستان شگفت انگیز نیست که داعیه مساوات طلبی باید به حیث بخشی از دکترین دینی دوباره با طالبان تغییر شکل بدهد. طالبان افغانان روستایی بودند که به قدرت دست یافتند و بر مناطق پیچیدۀ شهری حکومت کردند ه این امر نیز بیش از حد بی سابقه بود.

در یک طرف مبارزه بر سر تصرف منابع به صورت سنتی که با غارت و چپاول به پایۀ اکمال رسید و جود داشت و در طرف دیگر مبارزۀ طالبان بر سر ایجاد یک دولتی بود که بتواند احکام شرعی را تطبیق کند تا اندازۀ که اصلاح موهای زیرناف مردان جوان نیز برای طالبان یک دغدغۀ ذهنی بود، اینها مواردی اند که تفاوت میان مجاهدین اصلی و طالبان کینه جو را آشکار می سازد.

هر دو گروه از ترمینولوژی واحدی برای تعریف منبع مشروعیت استفاده می کردند که عبارت است از: اسلام، جهاد و مجاهدین که آدرس کلی و مبهمی برای کسب مشروعیت است، و شباهت های آنها فقط در ظاهر کلمات خلاصه میشود.