سروی نفوس، گریز از واقعیت های سرشماری نفوس

عکس از نجیب الله مسافر

این نکته در همین جا ضروری است که اگر آمارها و ارقام دقیق به همان اندازه که در تحلیل ها علمی و برنامه ریزی نقش تعیین کننده دارد، به همان اندازه آمارهای غیر دقیق و تخمینی برای تجزیه و تحلیل علمی و برنامه ریزی ها فاجعه باراست. حال در افغانستان تاکنون سرشماری دقیق براساس متدهای آماری مدرن امروز صورت گرفته است؟. چرا وقتی موضوع سرشمار به میان می آید رگ های عصبیت می پندد چهره ها چون آتش سرخ می گردد؟.

باید گفت که درتاریخ افغانستان هیچ گاه سرشماری علمی و دقیق صورت نگرفته است. اولین ضرورت سرشماری نفوس در سال 1351 در کشور مطرح گردید و اولین نفوس شماری در این سال صورت گرفت و به دنبال آن ظاهرا دومین یا سومین سرشماری در سال 1358 صورت گرفت. براساس گفته بسیاری از کار شناسان هردو سرشماری دقیق و علمی نبود، زیرا اولا در قدم اول روش شماری براساس معیارهای علمی نبود و دوم این که مسایل قومی و عصبیت های قوم برتر سبب گردید که آمارهای نفوس در ولایات جابجا گردد و آمارهای جمعیتی نیز به نفع قوم حاکم مصادره گردد. به عنوان مثال در سال 1358 که کمونیست ها حاکم بود و تفاوت های قومی ومذهب و زبان را به شدت رد می کرد، اما آنان نیز نتوانستند خود را از عصبیت های قومی دور نگهدارند، براساس گفته آصف آهنگ یکی از اعضای برجسته حزب دموکراتیک خلق و نیز سلطانعلی کشتمند نخست وزیر آن دوره، زمانی که احصائیه در سال 1358 صورت گرفت، آنان فقط خیمه کوچی ها را به شمارش گرفتند که جمعا یک صد هزار خیمه و خانواده کوچی گردید و جمعیت آن به 500 هزار نفر بالغ گردید، اما زمانی که این آمار بدست حفیظ الله امین رسید، او بلافاصله یک عدد 2 و چند صرف دیگر در آن عدد اضافه کرد و جمعیت کوچی ها را دو و نیم میلیون نفر برآورد کرد.

عکس از سایت داکتر رمضان بشردوست

براین اساس متاسفانه موضوع سرشماری که پایه و اساس تمامی برنامه های توسعوی در یک کشور به شمار می رود، از اساس براساس آمارهای غلط استوار گردید، بعد از سال 1358 هیچ گاه سرشماری صورت نگرفت و تمام برنامه های فعلی دولت افغانستان نیز براساس همان سرشماری قبلی و نیز حدس و گمان استوار است. طی ده سال گذشته بارها موضوع سرشماری در کشور مطرح گردید، امری که در سال های اولیه با توجه به شور و شوقی که در میان مردم وجود داشت و نیز دامنه خشونت ها محدود بود، به راحتی صورت می گرفت، اما چالش قومی موجود در کشور مانع این کار گردید. قرار بود در سال 1387 سرشماری در سراسر کشور صورت گیرد، قانون احصائیۀ کشور در هفت فصل و (26) ماده از نمایندگان پارلمان به تصویب رسید و کمپاین سرشماری نفوس نیز آغاز گردید و بودجه سرشماری نیز آماده شده بود، اما بازهم به دلایل واهی برنامه سرشماری متوقف گردید و بعد از آن هرسال موضوع سرشماری در کشور مطرح می گردد و جامعه جهانی نیز براین امر تاکید دارند، اما هیچ گاه تاکنون گام عملی دراین راستا برداشته نشد.

سرانجام در سال جاری در این امر بازهم ولایت بامیان پیش گام گردید، ولایتی که همه برنامه های جدید باید در این ولایت به آزمایش گرفته شود، از والی زن گرفته تا پروسه انتقال مسولیت های امنیتی و تا برنامه سرشماری نفوس.

عکس از سایت داکتر رمضان بشردوست

هرچند آغاز این برنامه باید فال نیک گرفته شود و بامیان افتخار دارد که پیشگام برنامه نفوس شماری نیز است، اما سئوال اساسی این است که آیا این برنامه نفوس شماری است یا سروی نفوس؟.

سمیع نبی، رییس فعالیت ساحوی اداره احصاییه مركزی نفوس افغانستان می گوید:" اداره مركزی احصاییه تلاش داشت كه سرشماری نفوس در سطح كشور تطبیق شود، اما فعلا از لحاظ مشكلات امنیتی زمینه سر شماری نفوس در كشور فراهم نمی‌باشد و فقط در بامیان زمینه سرشماری هم مساعد است، ولی از طرف دولت اجازه سرشماری نفوس را نداریم، به همین لحاظ سروی ولایتی نفوس را از بامیان آغازمی‌كنیم". هم اکنون بیش از 400 نفر در بامیان در حال آموش ده روزه است تا بعد از این دوره به مدت 45 روز برنامه سروی نفوس شماری را در ولایت بامیان اجرا نمایند و به دنبال ان در دیگر ولایت ها برنامه سروی نفوس اجرا گردد.

حال سئوال این است که چه تفاوتی میان سروی نفوس و سرشماری نفوس است؟.

سرشماری نفوس براساس پرسش های دقیق در زمینه های مختلف است، میزان سواد، تعداد افراد خانواده، میزان سن افراد، حرفه ها و مشاغل، قومیت، نَژاد، زبان، مذهب، در آمد اقتصادی، استعداد های هرمنطقه و مردم برای سرمایه گذاری و توسعه و برنامه ریزی های اقتصادی و فرهنگی و.... در سرشماری از هر نفر شاید دهها سئوال پرسیده شود و افراد نیز باید به این سئوالات به صورت دقیق باید پسخ بدهند و براساس همین پاسخ ها آمار دقیق علمی شکل می گیرد و برنامه ریزی های اینده در سایه این آمار هاشکل میگیرد. اما در سروی نفوس بازهم معیار تخمین نقش اساسی را دارد، همانطوری که سرشماری 1358 حالت تخمینی داشت. در این روش اولا سئوالات کامل نیست، یعنی بسیاری از سئوالات ضروری مانند زبان و قومیت و مذهب و... پرسیده نمی شود و کتله های قومی بازهم در پرده ابهام باقی می ماند. و از سوی دیگر این سئوالات از همه مردم پرسیده نمی شود و بلکه ممکن است از برای چند خانواده از یک نفر سئوال شود.

براین اساس متاسفانه اکنون که بعد از سال ها زمینه نفوس شماری در کشور فراهم گردیده بازهم به دلایل سیاسی و عصبیت های قومی باردیگر بجای سرشماری علمی به آمارهای تخمینی متوسل شده اند تا در سایه تخمینات بتوانند اعدادی را جابجا نمایند، همانطوری که حفیظ الله امین این کار را کرد.
به هرحال با همه این کاستی ها در سروی نفوس جریان دارد، این حرکت گامی مثبتی به شمار می رود، زیرا شاید تخمین ها و برآورد ها مقداری با واقعیت های موجود جامعه افغانستان نزدیک شود، اما مسئله در صورتی تحقق می گیرد که سازمان ملل در این سروی نفوس نظارت کامل داشته باشد. اما این نکته را نباید فراموش کرد که سروی نفوس در واقع گریز از واقعیت های موجود در سرشماری نفوس است.