وضعیت مهاجران و پناهندگان افغانستان

ایوین مکلیود، رئیس کمشنری عالی ملل متحد در امور مهاجرین برای افغانستان

خانم نسیم مجیدی مسئول پژوهش دفتر التای

‍‍ نکات مورد بحث آقای ایوین مکلیود از کمشنری ملل متحد در امور مهاجرین:

من از جانب خود چند نکته مقدماتی می گویم تا بحث امروزی را به موضوع ارتباط دهم. برای پنج سال اخیر یعنی از سال 2004، کمشنری ملل متحد در امور مهاجرین یک سلسله پروژه های تحقیقاتی را در ارتباط به جابجایی مردم به و خارج از افغانستان انجام داده است. این تلاش ها با حمایت های سخاوتمندانه کمیسیون اروپا میسر شد و می توانید موضوع آن را در سایت انترنتی کمشنری ملل متحد در امور مهاجرین ببینید که قسمت زیادی از آن به زبانهای دری و پشتو ترجمه شده است.

می خواهم بگویم، هدف این تحقیقات بهبود یا اصلاح درک دو مسئله بود: چرا افغانها رفت و آمد می کنند و چگونه به داخل و بیرون از افغانستان رفت و آمد می کنند؟

در واقع طی 30 سال اخیر تعریف مهاجر بخاطر شرح هر افغانی که افغانستان را ترک می کرد استفاده می شد و این موضوع تا امروز هم جریان دارد. اما مطالعات تحقیقاتی امروز که توسط گروه مشورتی آلتای انجام شده تصویر بسیار متفاوتی را نشان میدهد و در واقع این تصویر به روش های مختلف بسیار امیدوار کننده است. همچنان نشان میدهد که تعداد زیادی از مردم مرز میان افغانستان و پاکستان را هر روزه عبور می کنند، اما بیشتر این رفت و آمد ها ماهیت تجارتی، اقتصادی و اجتماعی دارند و ما باور داریم که این مسئله برای هر دو کشور مفید و موثر است.

از دیدگاه کمشنری ملل متحد در امور مهاجرین ما باور داریم که این مسئله برای تمام طراحان پالیسی مهم است تا بتوانند میان مهاجر و دیگر شکل جابجایی مردم تفاوت قائل شوند.

شاید اکثر شما یک مطالعه در مورد افغانهای داخل ایران را که سال گذشته منتشر شد به خاطر داشته باشید. ما تفاوت میان افغانهایی که دارای اسناد بودند و به عنوان مهاجر در دولت ایران ثبت هستند و کسانی که بدون ثبت و راجستر بخاطر یافتن کار وارد آن کشور می شوند را مشخص نمودیم.

شما امروز خواهید شنید که این مطالعه در مورد جابجایی میان افغانستان و پاکستان نتایج بسیار مشابه دارد. این مسئله نشان میدهد که یک تعداد بسیارزیاد از افغانها هر روزه به هر دو جهت رفت و آمد می کنند. این یک وضعیت کاملأ نورمال و عادی است. اما چنانچه خواهید دید چیزی که درین ارتباط این مسئله عادی نمیباشد این است که بیشتر این رفت و آمد ها تنطیم نشده اند. مردم هر روزه مرز را بدون هیچگونه سند مسافرتی عبور می کنند و بدین معنی که تحت هیچ پروسه رسمی یا بررسی قرار نمی گیرند. شاید شما نیز هم عقیده باشید که این وضعیت برای یک مرز بین المللی یک حالت عادی نیست.

اجازه دهید تا گفته های مقدماتی خود را در همین جا ختم نمایم و فقط می گویم که امیدواریم که این کار تحقیقاتی هر دو دولت را به مشخص نمودن و تنظیم این موضوع ترغیب نماید؛ هدف تمام کار های تحقیقاتی ما این است و ما باید سعی کنیم تا شواهد لازم را در اختیار طراحان پالیسی قرار دهیم تا بتوانیم فعالیت های خود را به نحوی ترتیب کنیم که بتوانیم جابجایی جمعیت را در این منطقه تنظیم کنیم.

خانم نسیم مجیدی از گروه مشورتی آلتای:

من توضیح مختصری در مورد روش شناسی و یافته های این مطالعه خواهم داد. همانطور که شما میدانید حوزه این تحقیق جابجایی های بین المرزی بین افغانستان و پاکستان می باشد.

کار ساحوی در دو نقطه مرزی در تورخم در ننگرهار و سپین بولدک در کندهار در سپتمبر و نومبر 2008 برای دو هفته انجام شد. این مطالعه کمیتی شامل مطالعات وسیع و مصاحبه های گسترده با بیش از 2000 مهاجر که در هردو جهت در حرکت بودند یعنی به پاکستان و از پاکستان، می باشد. اگر شما به سلایدها نگاه کنید، شما ارقام دقیق را خواهید دید.

علاوه بر مصاحبه ها، ما به کمک کمیشنری عالی مهاجرین ملل متحد یک تمرین شمارشی را طراحی کردیم تا ارزیابی واقعی از جریان جابجایی ها به دست آید. این حاکی از میزان بالایی از جابجایی های بین مرزی روزانه و هفتگی بود. در هر روز در ماه سپتمبر 2008 در تورخم به طور متوسط، بیش از 55000 نفر از مرز در هر دوجهت می گذشتند. این رقم در سپین بلدک به 25000 نفر می رسید. اکثریت این افراد بالغ و مجرد بودند.

یافته های اصلی این مطالعه نشان می دهد که اکثریت افغان هایی که به پاکستان می روند یا از پاکستان می آیند، مهاجرین موقت می باشند که نه به خاطر دلایل امنیتی، بل به خاطر ترکیبی از دلایل اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی می باشد. عامل اصلی تصمیم سفر به پاکستان اقتصادی است. 64.6 درصد از افغانها بیکاری در افغانستان را به عنوان دلیل اصلی سفر به پاکستان ذکر می کردند. با این وجود، اطلاعات ما نشان می دهد که فرصت های اقتصادی محدود هستند و تفاوت در معاشات همیشه مناسب نیستند.

کارگران افغان مهاجر در پاکستان گفتند که آنها ماهانه 16 دالر پس انداز داشتند. بنابراین کار و زندگی در پاکستان مزیت مالی قابل توجهی ندارد. این همچنین توسط میزان حواله هایی که فرستاده می شود، تائید می شود. فقط 5.9 درصد از افغانهای مهاجری که مصاحبه شدند پول حواله می کنند و 19 درصد پول از پاکستان می آورند. پس بنابراین، هدف براوردن نیازهای اولیه فامیلی می باشد نه اندوختن ثروت یا پس انداز. نتیجه نیروی کار در حال حرکت مخصوصا در وظایفی که مهارت های خاص یا بالایی نیاز ندارند در بخش های ساختمان و خرید و فروش می باشد. هزینه مهاجرت کم است و همچنین تاثیر بلند مدت اقتصادی و کاری آن.

علاوه بر نبود پس انداز و حواله جات، 64.6 درصد از افغانهایی که در این مطالعه مصاحبه شدند پذیرفتند که تجربه آنها تاثیر مثبت چندانی بر مهارت های آنها نداشته است. جابه جایی مهاجرین اغلب جای خود را به مهاجرت های کاری و همچنین تبادلات فرهنگی و اجتماعی داده است.

این توسط حضور شبکه های ثابت بزرگ در هر دو طرف مرز تسهیل می شود. حدود کمتر از نیمی از پاسخ دهندگان نشان می دهند که آنها در هر دو طرف مرز خانه، دوست و خویشاوند دارند و 62.4 درصد از آنها به این شبکه ها اتکا می کنند تا در پاکستان کار پیدا کنند.

هرچند دلیل اصلی برای سفر موضوع اقتصادی میباشد، 20 فیصد از مردم به خانه های شان و 20 فیصد دیگر به منظور دیدن فامیل و دوستان شان به پاکستان میروند. رفت و آمد های افغان ها نشان میدهد که جابجایی مردم به یک حالت عادی مبدل گشته. این حرکت ها موقت و دوره ای اند که باعث شده تا افغان ها هم در افغانستان و پاکستان یک مرکز برای خود داشته باشند.

بیش از 80 درصد پاسخ دهنده گان، رفت و آمد ها را در هر سه ماه نشان میدهد. این سفر با 62.6 درصد مصارف کمتر نسبت به یک ماه در پاکستان موقتی میباشد. وضیعت فعلی در سرحدات یک سلسله سوالات و فرصت های را برای تطبیق پالیسی های مدیریت سرحدات به وجود میآورد.

موضوع اول این است که روش سفر غیر تنظیم شده باقی میماند. مطالعات نشان میدهد که 81.2 فیصد مسافرین بدون کدام اوراق و اجازه رسمی سفر مینمایند.کنترول ها صرفاً محدود به یک جریان دقیق میباشد. اگر شما به شماره ها در سلاید دهم نگاه کنید، شما خواهید دید که از جمله 24،000 مسافر در 11 سپتمبر، صرفاً 138 تن برای عبور به پاکستان به دفتر پاسپورت مراجعه نمودند. مسئله دوم این است که این یک سرحد ملایم و غیر قابل کنترول میباشد. خارج از این دو نقطه عبوری، ما باید تمام سرحد را در نظر گیریم که 2،250 کیلو متر میباشد. خارج از تورخم و سپین بولدک، بسیاری مردم دقیقاً نمیدانند که سرحد در کجا واقع است. این ساحه خانه اقوام که در دو طرف سرحد زنده گی میکنند، میباشند که صبح از سرحد عبور میکنند و عصر برمیگردند. بررسی اینست تا چگونه شهروندان هر دو کشور را از ضرورت اشتراک در یک سیستم منظم طرزالعمل رسمی اطلاع دهیم زیراکه آنها دهه ها را همین رقم سپری نموده اند.

پیشنهادات: در سطح ساحوی، شیوه های پولیس سرحدی میتواند به آن رسیده گی نماید. امروز مانع اصلی نبود میکانیزم سیستماتیک تطبیق برای شمارش و بررسی هر شخص در سرحد میباشد. پولیس سرحدی متکی به اراده داوطلبانه افغان ها میباشد تا به دفتر پاسپورت گزارش دهند. قابلیت نیروی پولیس سرحدی به منظور اجرای نظارت و بررسی اسناد سفر باید تقویت گردد. نیاز عاجل این است تا خلا های را که در کنترول مدیریت سرحدات وجود دارد با تطبیق یک سیستم تثبیت و شمارش رفع نمود.

در سطح حکومت، با در نظر داشت نبود مقرره در مورد حرکت های عبور از سرحدات غیر قابل کنترول، نیازمند یک مذاکرات دوجانبه میباشد. این مسئولیت هر دو حکومت است تا یک ستراتیژی موثر مدیریت سرحدی را ارایه نمایند.

فشرده اجراات گزارش و گزارش نهایی مکمل هم در اینجا و ویب سایت کمشنری عالی ملل متحد در امور مهاجرین (UNHCR) میتوانید بدست آورید.

سوالات وجوابات:

رادیو آزادی: شما گفتید که تعداد زیادی از مردم از مرزها عبور می کنند بدون اینکه کدام سند مسافرت داشته باشند، آیا این روند چه مشکلاتی را می آفریند و حکومت های افغانستان و پاکستان در این خصوص چه باید بکنند تا جلو این تردد غیر قانونی را بگیرند؟

کمشنری عالی ملل متحد در امور مهاجرین: جواب این سوال این خواهد بود که این موضوع به تمامیت ارضی دو کشور ارتباط می گیرد. این سوال به راستی متوجه هر دو حکومت می شود تا به کمشنری عالی ملل متحد. اما روشن است که از ناحیه از دست رفتن عواید گمرکی زیان هایی عاید هردو کشور خواهد شد. چون اموال قاچاق می شود و هیچ گونه منفعتی به دولتین نمی رسد. و این کار باعث عدم موثریت می گردد. البته این کار یک بُعد امنیتی مهم نیز دارد و آن اینکه تعداد کثیری از مردم بدون هیچ گونه نظارتی به این سو و آن سوی مرز تردد می کنند. و این خیلی مهم است به ویژه برای حکومتین که بداند که این رفت و آمد ها به چه منظورصورت می گیرد. این یک پاره معلومات ضروری است که حکومت ها می خواهند در اختیار داشته باشند.

تلویزیون آریانا: آیا پلان وجود داشته است که براساس آن یک استراتیژی قوی طرح شود و در مدت پنج الی شش سال دیگر رفت و آمد مردم را کنترول نماید؟

کمشنری عالی ملل متحد در امور مهاجرین: هدف تحقیق متذکره این است تا در هر جایی که ما فکر می کنیم مسئله ای است که نیاز به جستجو و تنظیم دارد، آن را برجسته سازد. این در واقعیت مربوط به حکومت های این دو کشور است تا تصمیم بگیرند که چگونه این وضعیت را بصورت بهتر آن تنظیم نمایند. طبعاً فعلاً معلومات بیشتر در مورد این وجود دارد و این تحقیق به آن معلومات می افزاید. تا جایی که من میدانم، هیچ پلان تا هنوز وجود ندارد. به نظر من، این مهم است که هر پلانی که ساخته می شود باید براساس معلومات خوب تحقیق شده باشد و هدف این تحقیق هم همین چیز است.

رادیوی بی بی سی بخش پشتو: آیا این تحقیق و مطالعه شامل رفت و آمد مردم به ایران هم میگردد؟ سوال دوم من این است که گزارش های در مورد اخراج افغان ها از خیبر وجود دارد، شما در این مورد تا حال چی گزارش های دریافت کرده اید؟

کمشنری عالی ملل متحد در امور مهاجرین: در قسمت سوال اول شما، من فکر می کنم که در بخش مقدمه سخنانم به این موضوع اشاره کردم که سال گذشته ما یک تحقیق در مورد رفت و آمد ها میان افغانستان و ایران به چاپ رسانیدیم و این تحقیق در سایت انترنیتی ما وجود دارد. دررابطه به سوال بعدی شما باید گفت که ما معلومات تازه در مورد اخراج از خیبر نداریم. در مورد گزارش های که شما ذکر کردید، اطلاع داریم، اما خودما معلومات تازه در این خصوص در دست نداریم.

گروه کلید: شما در خلال صحبت های تان گفتید که هر کسی که به خارج از کشور می رود و مثلاً از مرز بین المللی عبور کرده و به پاکستان می رود. آیا مرز بین المللی میان پاکستان و افغانستان وجود دارد؟ طبعاً شما به یاد دارید زمانی که حکومت پاکستان پیشنهاد تمدید سیم خاردار را داشت و این مسئله تنش های زیاد سیاسی میان دو کشور را بوجود آورد. در افغانستان مردم در مورد این می پرسند که منظور تان عبور از کدام مرز است؟ نظر شما در این رابطه چی است؟

کمشنری ملل متحد در امور مهاجرین : بنابر دلایل واضح ما نمی خواهیم که به بحث سیاسی این سوال داخل شویم. من فکر می کنم که هر کس قبول دارد که باید در عمل مرزی وجود داشته باشد و هر دو حکومت می پذیرند که به نفع آنها است تا توافق نمایند که این مرز در کجا موقعیت دارد.

افغانستان تایمز: تعدادی از افغانها در پیوند با حوادث امنیتی اخیر در زاهدان، ایران و تعداد دیگری از افغانها در پاکستان بازداشت شده اند. آیا کمیشنری عالی مهاجرین ملل متحد هیچ گونه مذاکراتی را در این مورد با مسئولان این دو کشور آغاز کرده است؟ سوال دوم، آیا وقتی شما با این افغانها مصاحبه می کردید، آیا شما به عناصر مرتبط با تررویست ها برخورد کردید؟

کمیشنری عالی ملل متحد در امور مهاجرین: کمیشنری عالی مهاجرین ملل متحد کنترول روزانه از مرزهای ایران و پاکستان انجام می دهد. این کنترول ونظارت اشکال متفاوتی دارد ولی ما معتقدیم که آنها صحیح هستند و معلومات خوبی به دست می دهند. همانطور که شما می دانید، منحیث یک نهاد امدادی، وظیفه ما تحقیق در مورد تروریزم نیست. اما آنچه من می توانم بگویم این است که مشخصا با توجه به تحولات اخیر در پاکستان در طول ماههای گذشته، ما تحولات در طول سرحدات را به دقت دنبال می کنیم. و تا کنون ما نمی توانیم بگوئیم که وضعیت در پاکستان تاثیر قابل ملاحظه ای بر افغانها داشته است. برای اینکه فقط آمارها را در اختیار شما قرار دهم، فقط 3000 افغان از این پنج منطقه در شمال پاکستان یعنی، دیر علیا و سفلی، سوابی و سوات، از آغاز ناآرامی ها از مرزها عبور کرده اند. و این یعنی 9 درصد از از تمام مهاجرینی که امسال بازگشته اند. پس به عبارت دیگر می توانیم بگوئیم که تاکنون وضعیت جدی نشده است. البته شرایط می تواند به سرعت تغییر کند. ما همچنان جابجایی ها مرزی را به دنبال هر گونه نشانه ای از افزایش در سطح این جابجایی ها مطالعه می کنیم. در مورد سوال شما در مورد زاهدان، در حقیقت، اگر به یاد داشته باشیم، تعداد افرادی که در هفته بعد از حادثه آنجا را ترک کردند، در واقع بسیار کمتر از همیشه بود.

آلتای: در مورد سوال شما در مورد این پژوهش ممکن است ما با شواهد شفاهی مواجه شده باشیم ولی این مطالعه در حقیقت براساس اطلاعات علمی در مقیاس بزرگ می باشد. بنابراین پژوهش ما از هیچ گونه اقدام مخفیانه صحبت نمی کند چون این هدف ما نبود و ثانیا هیچ گونه اطلاعاتی در دست نیست که این موضوعات را منعکس کند.

خبرنگار آزاد هندی: شما یاد آور شدید که یافته های اخیر شما گرایش مثبت را نشان میدهد، اما در حین حال در اعلامیه مطبوعاتی خود گفتید که عوامل اصلی این ها نیستند. نکته جالب در این طرح و بررسی های شما همان تغییر از پناهندگان به مهاجرین اقتصادی است، به نظر شما این تغییر تا چه اندازه به این واقعیت که پاکستان مهاجرین تازه را نمی پذیرد و آنها را اخراج می کند، ارتباط دارد و شما وضعیت مناطق شمالی پاکستان را نیز یاد آور شدید که یک تعداد مردم از آنجا در حال بازگشت هستند، اما به نظر شما این وضعیت در پاکستان مانع بازگشت افغانها به پاکستان می شود و یک تذکر برای نسیم بدهم و آن این که در یافته های شما آیا پاکستانی های وجود دارند که در حال آمدن به افغانستان باشند و اگر چنین است، علت آن چیست؟

کمشنری ملل متحد در امور مهاجرین: هدف این مطالعات نشان دادن میزان عظیم رفت و آمد ها و عبور از مرز است که بصورت عادی انجام می شود و این نمایانگر یک تغییر عمده از 30 سال اخیر است که در آن زمان تمام رفت و آمد ها مهاجرت معنی می داد. از آنجائیکه وضعیت غیر قابل پیش بینی باقی می ماند، بنابرین ما باید هنوز هم برای توضیحات گروپی و جابجایی های مهاجرت آماده باشیم. باز می گویم، طوریکه تحقیق ها نشان میدهد، اکثر جابجایی ها ماهیت اقتصادی، تجاری و اجتماعی دارند، اما این مسئله وجود انواع دیگر جابجایی ها بشمول جابجایی مهاجرین را نفی نمی کند. همه ما از میزان عظیم جابجایی داخلی در داخل آگاه هستیم، اما امسال تا هنوز 36 هزارعودت کننده راجستر شده از پاکستان به افغانستان را ثبت نموده ایم و تا هنوز شاهد رشد و افزایش میزان عبور مرز از پاکستان به داخل افغانستان نبوده ایم. طوریکه قبلأ گفتم فعلآ چنین نتیجه می گیریم که هیچ تأثیر خاصی بر وضعیت افغانها در پاکستان نیامده است.

آلتای: تمرکز این تحقیقات و نمونه گیری این روش ها فقط به افغانها محدود بوده و در زمان حضور تیم ما در سرحد با هیچ پاکستانی که مرز را عبور نموده مصاحبه نکرده ایم. هر چند یک تعداد معلومات جالب در مورد افغانهای ساکن در پاکستان داریم که حدود 20 درصد تمام مصاحبه شونده های ما افغانهای بودند که فعلأ در پاکستان زندگی می کنند و مرز را فقط به دلایل اجتماعی، اقتصادی و اشتغال عبور می کنند.

ایرنا : با توجه به ماهیت تحرک بدون نظم مردم از افغانستان به کشور های همسایه، کی و چگونه می توان به این تردد ها نظم و نسق بخشید؟

کمشنری ملل متحد در امور مهاجرین : ببینید من جادوگر نیستم و نمی توانم بگویم که این روند چه زمانی را در بر خواهد گرفت. این وظیفه حکومت ها است. من فکر می کنم ملموس ترین چیزی که طی سالهای آینده رخ خواهد داد، این خواهد بود که به تعداد افغان هایی که با اسناد هویت و مسافرت سفر می کنند، افزایش داده شود. این اسناد می تواند پاسپورت باشد و یا سند تشخیص هویت این تصمیم به اداره ها مربوط می شود. اما این روند باید تشویق گردد به خاطریکه این کار پروسه تردد بین دوکشور را آسان تر نموده و از مشکلات احتمالی بین مسئولین دفاتر مهاجرت و مراجع پولیس جلوگیری می شود.

روزنامه 8 صبح: سوال من در ارتباط با تحقیقات انجام شده است. آیا شما و یا دفتر مربوطه شما با مقامات کشور های همسایه در ارتباطه با نحوه تنظیم این رفت آمد ها صحبت نموده اید؟

کمشنری ملل متحد در امور مهاجرین : نه خیر، کمشنری عالی ملل متحد برای پناهندگان هیچ مسئولیتی برای تنظیم حرکت عبور و مرور مردم ندارد. این بدون تردید از مسئولیت های هردو حکومت است. اما صبحت ما با حکومت های ایران و پاکستان مشخصاً در ارتباط با بازگشت مهاجرین، حمایت مهاجرین و مساعدت ایشان است. ولی ما هیچگونه مسئولیت رسمی برای تنظیم روند عبور مرور مردم میان مرزهای دوکشور نداریم. هدف ما این است که از این امر اطمینان حاصل نماییم که مسئله رفت و آمد مردم عادی و مهاجرین از هم تفکیک شود و در این عرصه به تفاهم برسیم