اسلام و فلسفه

مطلب ذیل تلخیص و فشردۀ دیدگاه آرامش دوستدار در مورد فلسفه نمی باشد و بلکه بخشهای از ملاحظات اوست.

چون هدف اصلی فراهم نمودن زمینۀ آشنایی با اندیشه های آرامش دوستدار هست، لذا مطلب بدون هیچگونه دخل و تصرف از متن کتاب "امتناع تفکر در فرهنگ دینی" برگزیده و تایپ شده است. در نسخه ابتدایی این مطلب صفحات دقیق کتاب نیز تایپ شده بود. اما برای جلوگیری از سرقت آن، که حالا با کمک کمپیوتر فقط با فشردن یک دگمه انجام می گیرد، از نشر آن صرف نظر شد و در عوض فقط نام کتاب بعنوان نمایه درج شده است.

نشر چاپی و یا الکترنیکی این مطلب بدون درج لینک کامل این صفحه اجازه نیست و مبادرت به آن سرقت است.

جعفررضائی

اسلام و فلسفه

نویسنده: آرامش دوستدار

فرهنگ یونانی، از این نظر که هم هنر داشته، هم تراژدی، هم کمدی، هم دانش به معنای تجریدی-اصولی آن و هم فلسفه، میان فرهنگها پدیده ای منحصر به فرد است اگر تصادفی نباشد. یونانیان طبیعتاً دانش را از اقوام پیشینتر نیز آموخته اند. اما در آموختن، آنطور که نیچه می گوید، بارآور بوده اند. بارآوری در آموختن در اینجا یعنی آموخته های جزئی را به یک مخرج کلی و اصولی رساندن و به آنها شمول بیشتری دادن. از این پنج زمینه، یعنی هنر، تراژدی، کمدی دانش و فلسفه هیچیک نسبت به دیگری اصل یا فرع نبوده است. همۀ آنها با هم، در کنار هم و احیاناً در تضاد با هم کلیت فرهنگ یونانی را می ساخته اند. از دورۀ هومانیسم و رنسانس به بعد در همۀ این زمینه ها فقط اروپاییان شاگردان واقعی یونانیان بوده اند. فقط آنان کوشیده اند و توانسته اند با آموختن از یونانیان روی پای خود بایستند، زمینه های نامبرده را گوناگون تر کنند و دامنۀ آنها را بگسترانند و در آنها به همان ژرفی بنگرند که زمانی آموزگارانشان می نگریستند. به همین سبب نیز اورپاییان که تنها شاگردان واقعی یونانیان بوده اند، شاگرد آنان نمانده اند. باید بشود حدس زد که "بارور آموختن و شاگرد نماندن"، با توجه به تنها مورد استثنایی آن غرب (اروپا و امریکا) در رویداد فرهنگها، چندان آسان و عادی نمی تواند باشد. هنر، تراژدی و کمدی برای فرهنگ اسلامی ما تا همین امروز بیگانه مانده اند. و به دشواری می توان فرهنگی را جدی گرفت که دستش در این سه زمینه خالی و پر مدعا هم باشد. تراژدیهای شاهنامه، که با تراژدی یونانی خویشاوندی ندارند، استثنایی ایرانی اند و نمی توانند کمترین رابطه ای با اسلام برقرار کنند. به همین جهت ما تاب و استعداد آموختن و پروردن نوع تراژدی شاهنامه را هم در فرهنگ اسلامی مان نداشته ایم. شخصیتهای شاهنامۀ فردوسی با خویشتنهای کاملاً متمایز و خوداستوارشان با این شدت و حدت فقط در شاهنامه زاده و زیسته اند. آنچه بعدها می آید دیگر شخصیت مستقل ندارد و هرچه بوده باشد در آتش بی خویشتنی عرفان ما سوخته و دود شده است. با این تجربۀ درونفرهنگی انکارناپذیر هیچ معلوم نیست که فرهنگ اسلامی ما اگر در هنر، تراژدی و کمدی هم از یونانیان تقلید می کرد، چیزی بهتر از این می شد که با "فلسفه" اش به تنهایی شده است: هنر، تراژدی و کمدی از یکسو و اسلام از سوی دیگر! ترکیبی از این ناجورتر و مضحکتر هم می شد تصور کرد؟ اما بر خلاف چنین ناموزونی و تنافری، فرهنگ اسلامی ما نیاز مبرم داشته که فلسفۀ یونانی را در قالب پنداشتهای دینی اش بریزد، تا هم سر و صورتی "سنجیده" به دینش بدهد و هم در برابر دینهای کهنی چون زرتشتی، یهودی و مسیحی خود را به دلیل و برهان مجهز نماید.

مطالب مرتبط: